Zeer zeldzaam, maar lokaal algemeen: kruisdisteloesterzwam

(Rolf Roos)

De Nieuwendijk is een beschermde dijk op Goeree nabij Havenhoofd en wordt beheerd door Natuurmonumenten. De dijk is zeer bloemrijk met vele zeldzame en kalkminnende bloemen waaronder nachtsilene en beemdkroon (R. Roos, 2019/2020). Het is ook een rijke vindplaats van de in de delta op dijken en in duinen algemeen voorkomende kruisdistel. De Nieuwendijk, die nog nooit op paddenstoelen was onderzocht, blijkt in 2020 een zeer rijke groeiplaats voor de op kruisdistel groeiende kruisdisteloesterzwam (Pleurotus eryngii). 

Op 17 oktober 2020 verkenden Gerard Lokker en ondergetekende de gehele, zandige dijk – die jaarlijks wordt gehooid- en troffen meer dan 200 paddenstoelen van de kruisdisteloesterzwam, verspreid over 21 groepjes van 1 tot 31 individuen.  Op de noordzijde van de dijk, waar kruisdistel niet groeit, troffen we geen vindplaatsen, op de steile zuidzijde die pas zeer laat wordt gemaaid i.v.m. de insecten slechts enkele, maar de meeste stonden bovenop de dijk, waar helaas af en toe een onbevoegde motorcrosser of quad passeert en de paddenstoelen dan aan gort rijdt.

Onze waarnemingen zijn ingevoerd in de site waarneming.nl en dat levert onderstaand beeld op.

Verspreiding 

Kruisdisteloesterzwam is in Europa een zuidelijke soort die in Nederland de noordgrens van zijn areaal bereikt. De soort is vrijwel beperkt is tot het zuidwesten van ons land met een kleine concentratie vindplaatsen op de Zuid-Hollandse eilanden en enkele langs de Zuid-Hollandse kust, een plek op Schouwen en een noordelijke voorpost in de Vreugdenrijker Waard bij Zwolle. De soort staat op de Rode lijst en wordt als bedreigd beschouwd.

Zie ook online de verspreidingkaart landelijk.

Ecologie

Kruisdisteloesterzwammen zijn landelijk zeer zeldzaam en groeien op de wortels van de kruisdistel op mineraalrijke klei- of zandgrond, vaak op dijken. Dit soort onbemeste graslanden zijn tegenwoordig schaars.

Volgens paddenstoelenkenners Eef Arnolds en Chiel Jacobusse die de soort langs de Rietdijk in Zonnemaire, Schouwen-Duiveland,  troffen waren in de directe omgeving van de paddenstoelen de kruisdistels verdwenen (Arnolds, E. & Ch. Jacobusse, 2011). Zij melden dat het een wortelparasiet is die zijn gastheer lokaal doeltreffend uitroeit. Ook Weeda (1987) noemt het een parasiet, maar groeiend op afstervende wortels, waarbij in het midden blijft of dat afsterven voorafgaat aan de vestiging van de schimmel of dat de schimmel dat juist bevordert.

Dat kruisdistels ontbreken op het moment van verschijnen van de vruchtlichamen is wellicht geen wonder, want op de Nieuwendijk was 5-6 weken eerder maaiwerk verricht en het maaisel afgevoerd en bovendien, mocht de kruisdistel als skelet blijven staan, de najaarswinden weten deze steppenroller effectief weg te blazen. Of de paddenstoel de kruisdistel echt aantast of alleen profiteert van afstervende delen, verdient nader onderzoek. Op de Nieuwendijk staan beide soorten in zeer ruime aantallen en lijkt de kruisdistel de laatste jaren eerder aan een opmars bezig dan aan een terugtocht. Wel was het maaibeheer enkele jaren geleden minder intensief en stonden er toen wellicht meer bovenop (mond. med. Rob Rossel) en zijn de afstervende delen anno 2020 een eldorado voor de zeldzame paddenstoel. Ook elders Op Goeree staan plaatselijk veel kruisdisteloesterzwammen, zoals in de Oost- en Middelduinen (med. Marten Annema). Gerard Lokker vond er op 19 okt. bijna 300 op de dijk van de Preekhilpolder en op de Oudelandse zeedijk. Deze terreinen worden allemaal als natuur beheerd (geen bemesting, laat maaien en afvoeren maaisel, soms beweiding maar extensief). Op veel dijken en bermen van het Waterschap Hollandse delta zou deze natuur kunnen terugkeren als de aannemers van het Waterschap maar laat zouden maaien en niet zouden klepelen maar ook afvoeren. Verschraling leidt tot meer bloemen, klepelen geeft ruigtes.

Dat de paddestoelen vrijwel altijd in groepen staan is een aanwijzing voor een ondergronds netwerk aan schimmeldraden ter plekke dat vanuit een geïnfecteerde kruisdistel door de jaren heen zich heeft uitgebreid. Of dit via de kruisdistelwortels verloopt of een apart mycelium van schimmeldraden in de bodem is, is onduidelijk. De grootte van onze groepen was maximaal 6 meter breed. Maar het kan ook zijn dat een eenmaal gevestigde paddenstoel vanuit de sporen eerst de directe omgeving besmet.

Mochten er mycologen zijn die met ons de dijk nader willen onderzoeken.. laat het ons weten, want het is hier nog deels terra incognita. De dijk is strikt reservaat; betreden alleen na overleg met Natuurmonumenten of vergunninghouder.

(Met dank aan Gerard Lokker, Marten Annema en Rob Rossel)

Literatuur

Arnolds, E. & Ch. Jacobusse, 2011. De binnenlandse werkweek 2010 in Zeeland. Coolia 54(3).

Roos. R., 2019/2020. Memo flora Nieuwendijk, Goedereede, seizoen 2019. Met aanvulling 2020.  https://duinenenmensen.nl/memo-flora-nieuwendijk/

Weeda, E., 1987. Nederlandse Oecologische Flora deel 2. Uitgave IVN/VEWIN.