Door Martijn de Groot

In 2019 en 2020 wandelde ik langs de hele Nederlandse kust, van Zeeuws-Vlaanderen tot Schiermonnikoog, om alle kilometer-strandpalen te fotograferen. Strandpalen zijn meestal fotogeniek, dat vond ik altijd al. Vaak zijn ze getekend door jaren van zon, zeewind en regen. Zo ontstond een bijzondere collectie foto’s, waarvan de mooiste te zien zijn op de website www.strandwachters.nl.

Op Ameland worden de oude voorschriften voor het uiterlijk van de palen nog in ere gehouden.

Onder het wandelen begon ik me steeds meer vragen te stellen over de functie, de geschiedenis, het uiterlijk en de onderlinge verschillen tussen de palen. Ik ging met kantonniers praten, met timmerlui en omgevingsmanagers, las oude rapporten van Rijkswaterstaat en raadpleegde archieven van het rijk, provincies en hoogheemraadschappen. Het begon tot me door te dringen dat ik bezig was om cultureel erfgoed vast te leggen, dat ook nog eens werd bedreigd.

Die palen staan er al sinds de negentiende eeuw, zo bleek. Ze verschenen in 1843 voor het eerst langs de Noord-Hollandse kust, en in de jaren tachtig van die eeuw waren ze overal te zien: elke kilometer één. De palen werden door Rijkswaterstaat gebruikt om jaarlijkse strandmetingen te doen: hoogte van de paal, afstand van paal tot duinvoet, van paal tot hoogwaterlijn, van paal tot laagwaterlijn. Zo kon de ontwikkeling van strand en duinen op de voet worden gevolgd. Dat was, en is nog steeds, belangrijk in een land dat zich altijd tegen de zee moet verdedigen.

Inmiddels worden de palen al dertig jaar niet meer gebruikt voor hun oorspronkelijke doel. Strandmetingen worden tegenwoordig met satelliettechniek gedaan. In de jaren negentig zijn veel strandpalen weggehaald – in Zeeland zelfs zo goed als allemaal – totdat er protesten klonken van toeristische organisaties, gemeentes en veiligheidsregio’s, die ze toch wel wilden behouden voor oriëntatie op het strand. Ze zijn nu voornamelijk in beheer bij de water- en hoogheemraadschappen, die zich van die verantwoordelijkheid met wisselend enthousiasme kwijten. Zo wordt bijvoorbeeld op de Zuid-Hollandse eilanden, waar als een van de weinige plekken nog een dubbele rij palen behouden is gebleven, overwogen om een van die rijen weg te halen. De waterbeheerders zelf hebben geen belang bij de palen. Vandaar de grote regionale verschillen in de staat waarin ze verkeren en de mate waarin ze nog op hun plaats staan.

Gaandeweg begon ik steeds meer te snappen van de oude ‘strandpalencultuur’, waarvan in de loop van de jaren maar weinig schriftelijk is vastgelegd. Ik was dus blij dat ik nog mensen kon spreken die in de jaren tachtig zelf met het ‘Rijksstrandpalenstelsel’ hadden gewerkt, en besloot alles in een boek op te tekenen. Dat is nog niet helemaal af maar de foto’s zijn wel klaar. Daarvan deel ik er 330 op www.strandwachters.nl, van palen met cijfers die lopen van 1 t/m 100. Ze kunnen daar ook als Ansichtkaart worden besteld. Wie dat doet, helpt met € 0,25 per kaart ook de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij KNRM, die veel goed werk doet langs de kust en daarbij nog steeds veel belang heeft bij strandpalen om zich te oriënteren. De website biedt daar meer informatie over, en ook over het wandelproject en de geschiedenis van de palen.

Martijn de Groot is communicatieadviseur en tekstschrijver, voornamelijk actief op het gebied van land- en tuinbouw en groene ruimte

Strandpalen op 200 meter onderlinge afstand op de Noordvaarder, Terschelling

Ook in het binnenduin staan veel palen zoals deze bij Langevelderslag [onderdeel van hetzelfde voormalige ‘rijksstrandpalenstelsel’ als die op het strand].

Paal 5 bij Julianadorp