over de site | contact | info auteurs | toegang auteurs
  • Home
  • Nieuws
  • Thema’s
    • Ontstaan van de kust
      • Duinen als zeewering
      • Klimaat en duinen
    • Archeologie
    • Zeedorpen
    • Jacht
    • Duinlandbouw
    • Cartografie
    • Veldnamen
    • Militaire kustverdediging
    • Waterwinning
    • Natuur en landschap
      • Flora en vegetatie
      • Fauna
      • Bos
      • Natuurbeheer
    • Strand
    • Recreatie
    • Beeldende kunst
  • Gebieden
    • Zeeland
    • Zuid-Hollandse eilanden
    • Zuid-Hollandse vasteland
    • Zuid-Kennemerland
      • Amsterdamse Waterleidingduinen
      • Nationaal Park Zuid-Kennemerland
      • Kennemerstrand
    • Noord-Kennemerland
      • Wijk aan Zee
      • Noordhollands Duinreservaat
      • Bergen
      • Schoorlse Duinen
    • Noordkop
      • Camperduin-Petten
      • Zwanenwater
      • Zijpe- en Hazepolder
      • Callantsoog
      • Noordduinen
      • Den Helder
    • Texel
      • Zuidpunt van Texel
      • Duinen bij Den Hoorn
      • Duinen bij De Koog
      • Ten noorden van De Koog
    • Vlieland
    • Terschelling
    • Ameland
    • Schiermonnikoog
    • Rottumerplaat / Rottumeroog
  • Landschapselementen
    • Eendenkooien
    • Landgoederen
    • Wegen en paden
    • Kanalen
    • Stuifdijken
    • Agrarisch
    • Militair
    • Heemtuinen
    • Recreatief
  • Portretten
  • Onderzoek
  • Hotspots
  • Natuurmedia
rss

Artikel

16
FEB
2017

De ecologische barcode (met toelichting)

Frits van Beusekom
Achterboek Bloeiende duinen
Tags : achtergrond
Posted By : Rolf Roos
Comments : 0

Achterboek Bloeiende duinen: online achtergronden bij het gelijknamige boek

De ecologische barcode

Omdat van elke plant tegenwoordig globaal bekend is welke milieuvoorkeuren deze heeft is op basis van een lokaal boeketje planten te vertellen wat de bodem biedt en hoe het landschap wordt gebruikt. Planten vertellen een verhaal, het botanisch ABC. Dit verhaal kun je beluisteren zodra je je de ‘plantentaal’ eigen hebt gemaakt. Voor dit botanisch ABC kiezen we een 100-tal zeer kenmerkende planten. Deze soorten krijgen een kort portret en een ‘ecologische barcode’: een beeldmerk waar in je in één oogopslag kunt zien welke voorkeuren een plant heeft voor vier sleutelfactoren: Water (vochttoestand), Mineralen (kalkgehalte), Voedingsstoffen en Zout.

Dit plaatje kom je bij geen enkele soort tegen: voor elke factor zou deze plant het gehele palet aan mogelijkheden aankunnen. Zulke brede amplitudes komen in de natuur niet voor, maar er zijn wel soorten die vele tinten tonen.

De barcode toont van links naar rechts Water, Kalk, Voedingsstoffen en Zout. Binnen elke factor zijn er vier klassen: van zeer weinig tot zeer veel. Hoe meer kleur hoe meer er van een factor vereist wordt door een soort. Hoe minder kleurbalkjes binnen een vakje(factor) hoe veeleisender een soort.

Bij een soort als Amerikaanse vogelkers zien we een ander beeld als bij kleine steentijm. Op basis van hun voorkeuren kom je ze ook niet samen tegen.

Kleine steentijm, een kalkminnende soort

Kleine steentijm; foto Gerard Oostermeijer

Amerikaanse vogelkers een exoot op ontkalkte duinbodems

Naaldbos met ondergroei Amerikaanse vogelkers: fotogeniek maar soortenarm; foto Ronald van Wijk

Water

Alle planten hebben vocht nodig, sommige veel, andere kunnen toe met weinig. Op droge groeiplaatsen heerst, vooral in de zomer een groot watertekort voor de plantengroei. Aan de andere kant, als de groeiplaats van vocht verzadigd is of onder water staat, dan is er weliswaar water genoeg maar kan ook een tekort aan zuurstof en/of koolzuurgas ontstaan. Planten die op zulke extreme plekken groeien beschikken dan ook over speciale aanpassingen om te overleven. De vochtklassen zijn als volgt gedefinieerd:

  • Droog = Groot tot matig tekort aan vocht in het groeiseizoen.
  • Matig vochtig = Vochtvoorziening (vrijwel) het gehele jaar voldoende voor de plantengroei, geen vochtverzadiging van de groeiplaats.
  • Zeer vochtig = Groeiplaats buiten het groeiseizoen verzadigd met water (meestal grondwater).
  • Nat = Groeiplaats (vrijwel) permanent onder water

Veel van grondwater afhankelijke planten (freatofyten) zijn dat slechts facultatief. De bodem in de matig vochtige klasse is min of meer permanent vochthoudend, nooit nat. Dat kan twee soms samenvallende oorzaken hebben: a. voeding door capillair opstijgend grondwater,  b. het vasthouden van regenwater door leem en/of humus. Voorbeeld van b. zijn de humusrijke noordhellingen. Voor de planten maakt het één of het ander geen verschil; je vindt rond wintergroen zowel op die matig vochtige noordhellingen als in matig vochtige valleien en dan is het een freatofyt.

Kalk

De kalkrijkdom van de duinbodem is een maat voor de mineralenvoorziening in meer algemene zin. Bij de verwering van schelpen en slakhuisjes, de bron van de kalk (calciumcarbonaat), komen namelijk ook andere voor de plantengroei belangrijke mineralen vrij. Tevens voorkomt de kalk verzuring van de bodem (buffering). Wanneer geen kalk wordt aangevoerd door het grondwater, spoelt de kalkreserve in het profiel door toedoen van de neerslag van boven naar beneden geleidelijk uit. Daardoor kan het kalkgehalte van een bodem gelaagd zijn: kalkloos tot kalkarm in de toplaag en kalkrijk op iets grotere diepte, wat zich weerspiegelt in de vegetatie. De kalkbeschikbaarheid in de bewortelde zone van de bodem is als volgt gedefinieerd:

  • Kalkloos = geen kalk aanwezig, bodem zuur tot matig zuur.
  • Kalkarm = kalkgehalte < 0,5 %, bodem zwak zuur tot neutraal.
  • Matig kalkrijk = kalkgehalte 0,5 – 2 %, bodem neutraal tot zwak basisch
  • Kalkrijk = kalkgehalte 2-10 %, bodem sterk basisch.

Voedselrijkdom

Groeiplaatsen met een ruim aanbod van voedingsstoffen zijn in de natuur meer uitzondering dan regel. Ook de soortenrijkdom is er meestal beperkt. Op zulke plekken is vooral plaats voor concurrentiekrachtige soorten. Wanneer een van nature voedselarme of matig voedselrijke groeiplaats wordt bemest, bij voorbeeld door stikstofrijke neerslag of instroom van vervuild water, treedt eutrofiëring op en verdwijnen de daarvoor gevoelige soorten, zoals orchideeën, en verruigt de vegetatie. Afgezien van stranden en kwelders vormen de duinen een relatief voedselarm gebied. De klassen voor voedselrijkdom wordt veelal gebaseerd op de gewasproductie van een kruidachtige vegetatie (grasland):

  • Voedselarm = Voedingsstoffen (fosfaat en/of nitraat) zeer beperkt beschikbaar, gewasproductie zeer gering.
  • Matig voedselrijk = Voedingsstoffen beperkt beschikbaar; gewasproductie gering tot matig.
  • Voedselrijk = Voedingsstoffen vrij ruim tot ruim beschikbaar; gewasproductie fors
  • Zeer voedselrijk = Voedingsstoffen in overmaat beschikbaar; gewasproductie overvloedig.  

Zout

Het zoutgehalte van water wordt uitgedrukt aantal promillen zout, de saliniteit:

  • Zoet = < 0,5; (vrijwel) zoutloos
  • Brak = 0,5-3; licht zouthoudend, enigszins zoutgevoelige plantensoorten ontbreken in de vegetatie
  • Zilt = 3-10 ; matig zouthoudend, op hoogste kwelders en kwelderzomen, vegetatie bestaat uitsluitend uit zoutminnende en zouttolerante soorten.
  • Zout = 10-40.; sterk zouthoudend, op kwelders en groene stranden, vegetatie bestaat uitsluitend uit sterk zoutminnende (zgn. halofiele) soorten.

Aan de kust bepaalt de frequentie van overspoeling door zeewater globaal genomen het zoutgehalte van de bodem. De lage kwelder is daarmee het zoutst. Echter kan ook in bodems die minder frequent worden overspoeld het zoutgehalte bij uitdroging in de zomer flink oplopen.

PDF met basiswaarden Copyright Frits van Beusekom 2018

About the Author

Social Share

    Leave a Reply Reactie annuleren

    *
    *

    Digitale documentatie duinen Voorne

    Overzichtskaart hotspots: wandelingen met bijzondere planten

    hotspots duinen wandeling Bezoek hotspots bloeiende duinen

    Boeken

    Duinen en mensen Voorne

    Aan rijkdom is op Voorne geen gebrek.
    42,50

    Bestel

    Bloeiende duinen

    'Een ‘must-have’ voor planten- en duinliefhebbers.’ (Bionieuws)
    van 29,50 naar 19,50

    Bestel

    Het vroon ontrafeld

    40 jaar waterwinning en natuurherstel in de Middel-en Oostduinen op Goeree

    Bestel

    Duinen en mensen Noordkop & Zwanenwater

    De slankste kuststrook van ons land. Waar duin en dijk vervloeien. Slechts 17,50.

    Bestel

    Duinen en mensen Texel

    De Texelse duinen en kwelders zijn van een betoverende schoonheid. Slechts 9,50

    Bestel

    Niet zonder elkaar

    Beste natuurboek van 2015 en zeer actueel
    nu 9,50 ook als pdf

    Bestel

    Het achterboek: online achtergronden bij Bloeiende duinen

    Aanmelden nieuwsbrief



    Doorzoek alle artikelen

    • Voorne behoort met 135 soorten broedvogels tot de vogelrijkste gebieden van Nederland, veel rijker dan de vasteland… https://t.co/yKa3KEpqO2 17 hours ago
    • https://t.co/GM1sBmaJ1J 16 days ago
    • Duinen en Mensen Voorne De boekpresentatie is op 8 april vanaf 14.30 uur in Cultureel Centrum De Man, Burgemeester… https://t.co/sxtGd4x3m8 16 days ago
    • De hoogste tijd om een nieuwe kustlijn te bouwen https://t.co/SMbSKy4Jx0 via @nrc De droom van baggeraars of definitieve breuk met natuur? over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/z8LOuHxS6x over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/MKj2wPyoUe over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KnLt93 over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KntRKt over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/NHMol9ZqCv over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/GJfzDwligz over a year ago
    • Hotspot Hoek van Holland: nieuwe vallei en groene strand https://t.co/665qaA6IE7 https://t.co/7i5BcbHm7I over a year ago
    • Het verborgen duin https://t.co/N1tYABTHO7 https://t.co/ixXaeJCBIS over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/OIhH95kvbP over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/G8iQPhjqv3 over a year ago
    • Veldonderzoek naar effecten opspuiten zand https://t.co/bLkwZkPmuI over a year ago
    • Hotspot Vuurbaakduin: 10 soorten in beeld https://t.co/itaSWqGOtM over a year ago
    • Nieuwe Hondsbossche duinen…hoe gaat het met de natuur? https://t.co/nljpWc1rWl https://t.co/5nEG3Jxlgo over a year ago
    • Nieuwe Hondsbossche duinen…hoe gaat het met de natuur? https://t.co/nljpWc1rWl https://t.co/GabP5KkEMJ over a year ago
    • Hotspot Nieuwe Hondsbossche duinen en de oude dijk, 10 soorten in beeld https://t.co/iwibrYD3BW https://t.co/uxlVMSBgMf over a year ago
    • Hotspot Nieuwe Hondsbossche duinen en de oude dijk, 10 soorten in beeld https://t.co/iwibrYD3BW https://t.co/tvLtuZtPWD over a year ago

    Auteurs

    Auteurs die een verhaal + beeld over een duinthema of over een gebied breed willen verspreiden kunnen contact met de redactie opnemen. Het kan gaan om nieuwe verhalen, maar ook om bestaande artikelen in de vorm van een pdf. De redactie zoekt ook correspondenten: contactpersonen in een bedrijf / instelling of vereniging. Een correspondent kan de redactie van duinenenmensen.nl in contact brengen met een of meer auteurs, of bestaande artikelen aanleveren. Informatie voor auteurs Auteurs van boeken Duinen en mensen en hun bijdrages op deze site

    Duinen en mensen boeken

    Duinen en mensen is een serie boeken over de Nederlandse kust. Cultuur en natuur van het kustlandschap worden gelijkwaardig en veelzijdig beschreven. Met honderden nieuwe kaarten en de laatste stand van wetenschap. Kennemerland (2009), Noordkop en Zwanenwater (2011) en Texel (2013). Bestel
    Deze site is een initiatief van Uitgeverij Natuurmedia, en tot stand gekomen met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds


    KVK nr.: 37075141 - BTW nr.: NL074839743B01 - Adres: Nieuwendijk 2, 3252 LK Goedereede - Tel: 06 51 79 29 79
    Redactie: Rolf Roos, Nico van der Wel,
    Machiel van Wijngaarden, Danny Zuurbier


    Wilt u deze site steunen? Klik hier.

    Ontwerp en ontwikkeling: toomanywords.nl