over de site | contact | info auteurs | toegang auteurs
  • Home
  • Nieuws
  • Thema’s
    • Ontstaan van de kust
      • Duinen als zeewering
      • Klimaat en duinen
    • Archeologie
    • Zeedorpen
    • Jacht
    • Duinlandbouw
    • Cartografie
    • Veldnamen
    • Militaire kustverdediging
    • Waterwinning
    • Natuur en landschap
      • Flora en vegetatie
      • Fauna
      • Bos
      • Natuurbeheer
    • Strand
    • Recreatie
    • Beeldende kunst
  • Gebieden
    • Zeeland
    • Zuid-Hollandse eilanden
    • Zuid-Hollandse vasteland
    • Zuid-Kennemerland
      • Amsterdamse Waterleidingduinen
      • Nationaal Park Zuid-Kennemerland
      • Kennemerstrand
    • Noord-Kennemerland
      • Wijk aan Zee
      • Noordhollands Duinreservaat
      • Bergen
      • Schoorlse Duinen
    • Noordkop
      • Camperduin-Petten
      • Zwanenwater
      • Zijpe- en Hazepolder
      • Callantsoog
      • Noordduinen
      • Den Helder
    • Texel
      • Zuidpunt van Texel
      • Duinen bij Den Hoorn
      • Duinen bij De Koog
      • Ten noorden van De Koog
    • Vlieland
    • Terschelling
    • Ameland
    • Schiermonnikoog
    • Rottumerplaat / Rottumeroog
  • Landschapselementen
    • Eendenkooien
    • Landgoederen
    • Wegen en paden
    • Kanalen
    • Stuifdijken
    • Agrarisch
    • Militair
    • Heemtuinen
    • Recreatief
  • Portretten
  • Onderzoek
  • Hotspots
  • Natuurmedia
rss

Artikel

07
JUN
2019

Harige ratelaars op Goeree, een speurtocht

Rolf Roos
Flora en vegetatieGoeree
Posted By : Rolf Roos
Comments : 1

Harige ratelaar: heel lichtgroen en donshaar op de de kelk

Ratelaars staan in bermen, de duinen en in laat gemaaide hooilanden. De naam ‘ratelaar’ is goed getroffen en komt van de rammelende, roodbruin gekleurde zaaddozen in de nazomer.  Ze zaaien zich makkelijk uit. Het zijn halfparasieten (met bladgroen) die ondergronds grassen aftappen en zo de grasgroei onderdrukken. Heel geschikt voor natuurlijke graslanden waar hierdoor juist meer variatie aan bloemen kan komen. In gewoon boerenland tref je ze niet want ze kunnen niet tegen veel mest. Vroeg (voor half juli) maaien is ook funest.

Op Goeree staan wel drie soorten ratelaars. Het meest voorkomend is de grote ratelaar, terwijl de zeldzame kleine ook in de duinen te vinden is. Echt bijzonder is het recente voorkomen van de harige ratelaar. Hoe herken je die? Alle ratelaars hebben een gele bloem met een paars of wit vlekje er op. Er onder zit een enigszins opgezwollen kelk. Die kelk is kaal, licht of donkergroen bij de grote of kleine ratelaar maar wollig-donzig bij de harige soort. De harige is zo erg aaibaar. Harige ratelaars komen vrijwel alleen in het kalkrijke Zuid-Limburg voor maar zijn ook gevonden in de Kwade Hoek en omgeving. Soms simpel langs het pad. Waarschijnlijk met maaimachines hier heen gekomen. Maar wanneer en door wie? Ecologisch heel boeiend want de reden dat de soort niet aan de kalkrijke kust voorkwam heeft waarschijnlijk gelegen aan de grote afstand naar Limburgse kalkgraslanden. Met het vele  transport vervagen alle grenzen.

En hoe zal de soort zich verder gedragen op Goeree? Kwade Hoek is als jong duin aan de noordoostzijde dicht bij de monding van het kalkrijke Haringvliet ook kalkrijk. De Oostduinen zijn dat al minder en daar staat de soort in 2019 (nog) niet maar opduiken langs de kalkhoudende Nieuwendijk bij de Bokkenpolder (zie foto hieronder) is geen toeval.

In de relatief kalkarme Middelduinen en Westduinen is de harige ratelaar niet zo snel te verwachten. Maar in de jongere delen richting Brouwersdam ligt volop geschikt biotoop. We volgend de soort de komende jaren.

Maar eerst het spoor terug: waar komt de soort vandaan en waar is deze het eerst opgedoken (dat heeft met elkaar te maken); zie de aanvullende reacties onderaan dit bericht. Hoe we via Adri en Gerwin toch weer bij Krijn terecht kwamen…

1 juli Ik had Adrie van Heerden aan de lijn, een uitstekend veldonderzoeker die ook na zijn pensioen nog onderzoek doet voor de provincie Zuid-Holland. Hij dacht dat de harige ratelaar door een fout in de zaadselectie bij de leverancier is geleverd aan Natuurmonumenten die het rond 2014 gebruikte om in nieuwe terreinen ratelaars in te zaaien om de te verwachten grasgroei te onderdrukken. In herstelde natuurterreinen (zoals opgeschoonde duinstruwelen) wil gras nog wel eens flink opduiken en vooral als dat duinriet is wil men problemen voor zijn. Kortom, naar zijn idee had Natuurmonumenten een verkeerde leverancier. Inzaaien met vreemde mengsels is overigens schering en inslag. De meeste margrieten die we zien zijn Franse margrieten en zelfs wondklavers die van nature in ons land alleen liggend zijn komen nu in allerlei oprijzende vormen voor. De grote verrommeling van natuurgebieden was al ingezet door de vloed van exoten en wordt bevorderd door welwillend inzaaien met verkeerde plantjes…Wel meer biodiversiteit, dat wel, maar echt enthousiast worden we toch niet. Of zat de vork anders in de steel?

9 juli Gerwin Geertse van Natuurmonumenten heeft harige ratelaars herkomst op Goeree nageplozen en mailt ons: ‘ De eerste waarneming die bij ons bekend is dateert van 2005 (1 groeiplaats). Tussen 2011 en 2017 is het aantal groeiplaatsen en aantal planten in het gebied toegenomen (op basis van twee SNL karteringen). De herkomst is bij ons onbekend. Bij de “open duin projecten” op Goeree die afgelopen jaren zijn uitgevoerd, is echter niets ingezaaid dus dat kan niet de reden zijn dat de plant er staat. Over hoe de plant in het verleden hier terecht is gekomen (via natuurlijke of onnatuurlijke weg) kunnen we echter niets zeggen. Het verhaal van de fout in de zaadselectie in Natuurmonumenten terreinen ken ik wel uit West-Brabant, waarbij volgens mij hierdoor ook harige ratelaar in een terrein is gekomen.”

We weten dus nu vanaf wanneer (2005) alleen nog niet hoe materiaal (mogelijk uit West-Brabant?) hier is terecht gekomen blijft de vraag.
Wat was de allereerste plek precies? Bij een entree, een werkschuur oid of midden in het terrein? Ik mail wederom Gerwin: “Krijn Tanis meldde me vroege waarneming in bunkervallei. Is dat ook jullie eerste plek?? Daar bivakkeerden vroeger ook onderzoekers toch? Dan zijn er twee introductiehypotheses: of mee met onderzoekers die ook veel elders komen of ingezaaid door maaimachines die ook elders werkten….”

11 juli Gerwin Geertse stuurt me fraai kaartje uit de database Natuurmonumenten van de exacte plek op Bunkervallei waar in 2005 275 exemplaren werden geteld. Krijn Tanis had gelijk! Hij meldde ons dat de eerste ’10 jaar geleden’ uit de Bunkervallei bekend waren. Het was dus 14 jaar, maar een kniesoor die daar op let.
Bij een getal van 275 planten was 2005 ook niet het jaar van vestiging maar minimaal 1-2 jaren eerder. Hoe kwamen ze nu? De twee hypotheses (mee gelift met onderzoekers of meegelift met maaimachines) zijn het meest plausibel en blijven voorlopig leidend bij verder botanisch recherche-werk.

Meer vindplaatsen? Weet je vanaf wanneer? Bericht het ons door een reactie onder dit bericht te plaatsen.

Gerard Lokker, een uitstekend florist van Goeree, bij door hem aangetroffen harige ratelaars in bloemrijke dijk, juni 2019.

De zusters Brouwer. Links Marieke die grote ratelaar aanwijst; rechts Anneke met in linker hand een harige ratelaar, die fijn donzig aanvoelt.

Topfotograaf Nico van Kappel op safari. Bijschrift: Harige ratelaar schrikt van kale man. Foto Coen Blom.

Op de route door de Kwade Hoek hieronder staat globaal waar ratelaars samen en gescheiden voorkomen. De kleine ratelaar staat duidelijk meer aan de net zoete bovenrand van de (voormalige) strandvlakte, terwijl de harige domineert op de aangegeven route. In juni 2019 werd bij onderzoek in Oostduinen (aan de overzijde van Middenduinpad) overigens geen enkele harige is aangetroffen, wel veel grote, de kleine ratelaar en de kleverige ogentroost. En mogelijk een hybride tussen de kleverige ogentroost en de grote ratelaar (zie foto).

Grote ratelaar of kruising van grote ratelaar met de kleverige ogentroost?

About the Author

Social Share

    One Comment

    1. Rolf Roos 1 juli, 2019 at 16:29 Reply

      1 juli Ik had Adrie van Heerden aan de lijn, een uitstekend veldonderzoeker die ook na zijn pensioen nog onderzoek doet voor de provincie Zuid-Holland. Hij dacht dat de harige ratelaar door een fout in de zaadselectie bij de leverancier is geleverd aan Natuurmonumenten die het rond 2014 gebruikte om in nieuwe terreinen ratelaars in te zaaien om de te verwachten grasgroei te onderdrukken. In herstelde natuurterreinen (zoals opgeschoonde duinstruwelen) wil gras nog wel eens flink opduiken en vooral als dat duinriet is wil men problemen voor zijn. Kortom, naar zijn idee had Natuurmonumenten een verkeerde leverancier. Inzaaien met vreemde mengsels is overigens schering en inslag. De meeste margrieten die we zien zijn Franse margrieten en zelfs wondklavers die van nature in ons land alleen liggend zijn komen nu in allerlei oprijzende vormen voor. De grote verrommeling van natuurgebieden was al ingezet door de vloed van exoten en wordt bevorderd door welwillend inzaaien met verkeerde plantjes…Wel meer biodiversiteit, dat wel, maar echt enthousiast worden we toch niet. Of zat de vork anders in de steel?

      9 juli Gerwin Geertse van Natuurmonumenten heeft harige ratelaars herkomst op Goeree nageplozen en mailt ons: ‘ De eerste waarneming die bij ons bekend is dateert van 2005 (1 groeiplaats). Tussen 2011 en 2017 is het aantal groeiplaatsen en aantal planten in het gebied toegenomen (op basis van twee SNL karteringen). De herkomst is bij ons onbekend. Bij de “open duin projecten” op Goeree die afgelopen jaren zijn uitgevoerd, is echter niets ingezaaid dus dat kan niet de reden zijn dat de plant er staat. Over hoe de plant in het verleden hier terecht is gekomen (via natuurlijke of onnatuurlijke weg) kunnen we echter niets zeggen. Het verhaal van de fout in de zaadselectie in Natuurmonumenten terreinen ken ik wel uit West-Brabant, waarbij volgens mij hierdoor ook harige ratelaar in een terrein is gekomen.”

      We weten dus nu vanaf wanneer (2005) alleen nog niet hoe materiaal (mogelijk uit West-Brabant?) hier is terecht gekomen blijft de vraag.
      Wat was de allereerste plek precies? Bij een entree, een werkschuur oid of midden in het terrein? Ik mail wederom Gerwin: “Krijn Tanis meldde me vroege waarneming in bunkervallei. Is dat ook jullie eerste plek?? Daar bivakkeerden vroeger ook onderzoekers toch? Dan zijn er twee introductiehypotheses: of mee met onderzoekers die ook veel elders komen of ingezaaid door maaimachines die ook elders werkten….”

      11 juli Gerwin Geertse stuurt me fraai kaartje uit de database Natuurmonumenten van de exacte plek op Bunkervallei waar in 2005 275 exemplaren werden geteld. Krijn Tanis had gelijk! Hij meldde ons dat de eerste ’10 jaar geleden’ uit de Bunkervallei bekend waren. Het was dus 14 jaar, maar een kniesoor die daar op let.
      Bij een getal van 275 planten was 2005 ook niet het jaar van vestiging maar minimaal 1-2 jaren eerder. Hoe kwamen ze nu? De twee hypotheses (mee gelift met onderzoekers of meegelift met maaimachines) zijn het meest plausibel en blijven voorlopig leidend bij verder botanisch recherche-werk.

    Leave a Reply Reactie annuleren

    *
    *

    Overzichtskaart hotspots: wandelingen met bijzondere planten

    hotspots duinen wandeling Bezoek hotspots bloeiende duinen

    Boeken

    Duinen en mensen Voorne

    Aan rijkdom is op Voorne geen gebrek. Nieuw boek komt er aan!
    42,50 voorintekening 24,95

    Bestel

    Bloeiende duinen

    'Een ‘must-have’ voor planten- en duinliefhebbers.’ (Bionieuws)
    24,50

    Bestel

    Het vroon ontrafeld

    40 jaar waterwinning en natuurherstel in de Middel-en Oostduinen op Goeree

    Bestel

    Duinen en mensen Noordkop & Zwanenwater

    De slankste kuststrook van ons land. Waar duin en dijk vervloeien. Slechts 17,50.

    Bestel

    Duinen en mensen Texel

    De Texelse duinen en kwelders zijn van een betoverende schoonheid. Slechts 19,50

    Bestel

    Niet zonder elkaar

    Beste natuurboek van 2015 en zeer actueel
    24,50 ook als pdf

    Bestel

    Het achterboek: online achtergronden bij Bloeiende duinen

    Aanmelden nieuwsbrief



    Doorzoek alle artikelen

    • De hoogste tijd om een nieuwe kustlijn te bouwen https://t.co/SMbSKy4Jx0 via @nrc De droom van baggeraars of definitieve breuk met natuur? over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/z8LOuHxS6x over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/MKj2wPyoUe over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KnLt93 over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KntRKt over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/NHMol9ZqCv over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/GJfzDwligz over a year ago
    • Hotspot Hoek van Holland: nieuwe vallei en groene strand https://t.co/665qaA6IE7 https://t.co/7i5BcbHm7I over a year ago
    • Het verborgen duin https://t.co/N1tYABTHO7 https://t.co/ixXaeJCBIS over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/OIhH95kvbP over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/G8iQPhjqv3 over a year ago
    • Veldonderzoek naar effecten opspuiten zand https://t.co/bLkwZkPmuI over a year ago
    • Hotspot Vuurbaakduin: 10 soorten in beeld https://t.co/itaSWqGOtM over a year ago
    • Nieuwe Hondsbossche duinen…hoe gaat het met de natuur? https://t.co/nljpWc1rWl https://t.co/5nEG3Jxlgo over a year ago
    • Nieuwe Hondsbossche duinen…hoe gaat het met de natuur? https://t.co/nljpWc1rWl https://t.co/GabP5KkEMJ over a year ago
    • Hotspot Nieuwe Hondsbossche duinen en de oude dijk, 10 soorten in beeld https://t.co/iwibrYD3BW https://t.co/uxlVMSBgMf over a year ago
    • Hotspot Nieuwe Hondsbossche duinen en de oude dijk, 10 soorten in beeld https://t.co/iwibrYD3BW https://t.co/tvLtuZtPWD over a year ago
    • Hotspot Vlaggenduin: 10 soorten in beeld https://t.co/jcIxEiKjjI https://t.co/9PatwTug0r over a year ago
    • Hotspot Vlaggenduin: 10 soorten in beeld https://t.co/jcIxEiKjjI https://t.co/ziBpNBr6Ti over a year ago
    • Hotspot Coepelduynen: 10 soorten in beeld https://t.co/COzYeEpx67 https://t.co/qgCJUMKjwZ over a year ago

    Auteurs

    Auteurs die een verhaal + beeld over een duinthema of over een gebied breed willen verspreiden kunnen contact met de redactie opnemen. Het kan gaan om nieuwe verhalen, maar ook om bestaande artikelen in de vorm van een pdf. De redactie zoekt ook correspondenten: contactpersonen in een bedrijf / instelling of vereniging. Een correspondent kan de redactie van duinenenmensen.nl in contact brengen met een of meer auteurs, of bestaande artikelen aanleveren. Informatie voor auteurs Auteurs van boeken Duinen en mensen en hun bijdrages op deze site

    Duinen en mensen boeken

    Duinen en mensen is een serie boeken over de Nederlandse kust. Cultuur en natuur van het kustlandschap worden gelijkwaardig en veelzijdig beschreven. Met honderden nieuwe kaarten en de laatste stand van wetenschap. Kennemerland (2009), Noordkop en Zwanenwater (2011) en Texel (2013). Bestel
    Deze site is een initiatief van Uitgeverij Natuurmedia, en tot stand gekomen met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds


    KVK nr.: 37075141 - BTW nr.: NL074839743B01 - Adres: Nieuwendijk 2, 3252 LK Goedereede - Tel: 06 51 79 29 79
    Redactie: Rolf Roos, Nico van der Wel,
    Machiel van Wijngaarden, Danny Zuurbier


    Wilt u deze site steunen? Klik hier.

    Ontwerp en ontwikkeling: toomanywords.nl