Het Groene Strand bij Oostvoorne

Het Groene Strand ligt tegenwoordig rustig te liggen aan de oever van het Oostvoornse Meer, tussen de Brielse Maasdam uit 1950 (oostelijk) en de Brielse Gatdam uit 1966. Het is een interessant gebied, en in Duinen en mensen Voorne besteden we er uitgebreid aandacht aan. In dit verhaal kijken we naar de zwerftocht van de naam ‘Groene Strand’ over de kaart van Voorne. Er lag namelijk ooit een kilometers lang groen strand tussen Rockanje en Oostvoorne. En gezien de voorspellingen kan dat in de toekomst wel eens opnieuw gebeuren.

Maar eerst: wat is een groen strand eigenlijk? Het zijn begroeide stukken strand die soms ontstaan op brede stranden tegen de duinvoet. Bekende voorbeelden zijn te vinden op Goeree en Schiermonnikoog (zie de foto’s). Typisch voor groene stranden is dat er zoute invloed is, doordat  het zeewater soms nog de duinvoet bereikt. Maar door de zoetwaterbel in de hoge zeewering en door regenbuien is er ook een grote zoete invloed, zeker als de branding ver weg is. In zeer brede stranden (zoals op de Hors op Texel en op Goeree) kunnen er aan de duinvoet vegetaties van zoete duinvalleien ontstaan. Parnassia op het strand! In dat ‘groene’ zat economische waarde. De duinen werden in het groeiseizoen beweid met vee van boeren uit de polders, en zo gauw op een nieuwe plek fris groen opdook greep men zijn kans, ook als dat op het strand was.

Groen strand op Schiermonnikoog bij Paal 3 inclusief strandpaviljoen. Het uitgestrekte gebied ligt aan het einde van de Badweg. Dicht bij het ‘echte’ strand is de zee-invloed groot. Vroeger had Voorne ook zo’n groen strand, en dat kan in deze eeuw opnieuw gebeuren als de Voornse kust inderdaad, zoals voorspeld, verder gaat aangroeien.

‘Het Groene of begroeide strand’ op Voorne

In 1816 wordt in Brielle de Voornse nalatenschap van Sibilla Maria de Thoms geveild. Zij was de weduwe van Helenus van Leyden (overleden in 1794), ambachtsheer van Oostvoorne en van Rockanje en van nog een paar Voornse ambachten. Sibilla was dan ook ‘vrouwe van Oostvoorne’ enz. (nog wat titels). Tot de nalatenschap behoort het hele duin van Voorne. Helenus en zijn vader Diederik waren duineigenaren van buiten Voorne, en begonnen rond 1760 met de verpachting van kleine duinpercelen, het begin van de typisch Voornse duinboerderijtjes (‘duinhuisjes’).

‘Perceel 21’ in de veilingakte betreft de duinen en Heveringen van Rockanje. Die zijn in totaal ‘664 Morgen 212 roeden’ groot (ruim 600 hectare), “met allen de daartoe behorende Gronden wegen en uitpaden – waarbij ook volgt het zoogenaamd Groene of begroeide strand, bekend volgens de daarvan uitgegeven Erfpagtbrief door den Heer Hoofdadministrateur van ’s Lands Domeinen de dato 13 Maart 1815, den 19e April 1815 ter Griffie van de Rechtbank te Brielle geaccepteert welke acceptatie den 6e Mei daaraan volgend alzoo is geregistreerd.”

Daar is het groene Strand. Blijkbaar onderdeel van de duinen van Rockanje, en blijkbaar eigendom van Domeinen, d.w.z. de Staten van Holland. Dit terrein is in erfpacht bij genoemde Sibilla, weduwe Van Leyden, vrouwe van Oostvoorne enz. Opvallend is dat de erfpachtovereenkomst is afgesloten in 1815. Sibilla stierf in 1814. Sinds het overlijden van haar man in 1794 nam de Brielse notaris Hugo van Andel haar zaken op Voorne waar, en het lijkt erop dat ze sindsdien niet meer zelf op Voorne is geweest, ondanks het mooie ‘Huis te Voorne’ plus landgoed (Mildenburg) dat haar schoonvader en haar echtgenoot hadden laten aanleggen. Notaris Van Andel streefde als zaakwaarnemer blijkbaar actief naar rendement. Onder zijn auspiciën verzorgden twee opzichters de exploitatie van hakhoutbossen onder Rockanje en Oostvoorne. Waarschijnlijk zat Hugo van Andel ook achter de (eeuwigdurende) erfpacht van het Windgat in 1808 aan een aantal notabelen, die er een hakhoutbos gingen exploiteren. In 1815 regelde hij ongetwijfeld de verpachting van het ‘Groene of begroeide strand’.

Een erfpacht van 60 gulden

“Als zekere Gronden gelegen tusschen Oostvoorne en Rockangien bestaande in Duinen en zogenaamde Groene Landen, te zamen volgens gedane opmeeting eene uitgestrektheid hebbende van 360 morgen, 351 Voornsche roeden, (..) met alle active en passieve Regten Geregtigheiden, Lasten en Servituten, daartoe van ouds behoord hebbenden en nog behorende belast volgens die Erfpagtbrief met een jaarlijksche Erfpagt van 60 Guldens ’s Jaars ten behoeven van ’s Lands Domeinen.”

Volgens de veilingakte van de nalatenschap ligt het groene strand tussen de toenmalige Westplaat en Olaartsduinen. Het beslaat een flink oppervlak: 360 morgen is meer dan 300 hectare. De nalatenschap bevat geen kaart, maar voor een indruk van het gebied kunnen we gelukkig beschikken over een kaart uit 1712, van de kaartenmaker Gideon van Rest.

Kaart van Gideon van Rest (1712) uit het Nationaal Archief. Een speciale weergave van duinen, strand en de toenmalige Westplaat nabij Rockanje. Het groene strand is de lichtgroene strook langs de duinvoet.

Deze kaart is een mooie illustratie dat oude kaarten nooit zomaar gemaakt werden, maar altijd voor een specifiek doel. Er speelde in die tijd een kwestie tussen de particuliere duinbezitters in Rockanje en de Staten van Holland. Dat ging over de grens tussen het particuliere duin aan de ene kant, en strand, begroeide strand en Westplaat aan de andere. Alles wat aangroeide viel namelijk toe aan de overheid. De opmetingen van Gideon van Rest waren waarschijnlijk bedoeld om de besprekingen over begrenzingen verder te helpen, zo wordt duidelijk in zijn toelichting (rechtsonder op de kaart). Het begroeide strand is volgens Van Rest iets meer dan 100 hectare. In het Nationaal Archief liggen een aantal stukken uit de 17e en 18e eeuw over deze ‘grensgeschillen’ die een en ander nog kunnen ophelderen. Je bent nooit uitgezocht, elk nieuwe gegeven levert weer nieuwe vragen op. Iets voor later.

Van Dijck (1697)

Interessant is overigens dat het groene strand ontbreekt op andere kaarten, bijvoorbeeld die van Van Dijck (1697). Maar die kaart had dan ook een ander doel. Heveringen, duinen, strand en Westplaat staan er wel op, maar zijn niet precies opgemeten, althans die opmetingen staan niet op de kaart. Van Dijck’s kaart is tot de invoering van het kadaster rond 1830 gebruikt als basis voor grondverkopen en -verpachtingen.

Kaart Gideon van Rest uit 1712, Windgat en omgeving. Duidelijk leesbaar: de afmetingen van het ‘begraasde strand’: 224 gemeten en 192 roeden ofwel zo’n 100 hectare, gelegen ongeveer waar nu het Breede Water ligt. ‘Windgat’ blijkt ook een zwervende naam:  het is niet het huidige bos en het ligt ook op een andere plek – niet naast maar achter de Pietersdijk, waar nu Paardenwei en Vogelwei liggen.

Windgat en omgeving bij Van Rest

We kunnen gevoeglijk aannemen dat het groene strand van 1816 is ontstaan uit dat van 1712. De beschrijving van de ligging in de veilingakte uit 1816 spoort redelijk met de ligging van het kleinere (smallere?) begroeide strand op de kaart van Van Rest. in het detail van de kaart is te zien dat het ‘begraasde strand’ op zijn breedst is achter de St Pietersdijk en het Windgat, precies op de grens van de ‘Ollaartsduijnen’ en de ‘Kiesduijnen’. Naar het noorden toe loopt een smalle strook door tot voor de duinen van Oostvoorne (de ‘Graefflijcheyts Duijnen’). De erfpachtbrief heb ik tijdens een bezoek aan het Nationaal Archief niet boven water kunnen krijgen, ondanks de duidelijke specificaties in de veilingakte.

Tijdens de veiling in 1816 verwerven Bastiaan Jacob Verhey en Johannes van der Minne, Brielse notabelen, de duingebieden van Rockanje en Oostvoorne én ze nemen de eeuwigdurende erfpacht van het groene strand over.

Vervolg 1827

Tijdens zijn reis langs de Nederlandse en Vlaamse kust in het najaar van 1827, bezoekt Daniël Gevers van Endegeest Voorne op 22 september. Hij gaat per koets over het strand en door de duinen. Ter hoogte van het Windgat ontmoet hij Johannes van der Minne en Willem Hoijer. De laatste is één van de pachters van het Windgat, dan een hakhoutbos. Van der Minne vertelt aan Gevers dat begrazen van het groene strand tegenvalt, o.a. door het stuivende zand. Hij en zijn compaan Verhey overwegen om te stoppen met het betalen van de erfpacht, en zo het terrein terug te laten vallen aan Domeinen. Zover komt het niet. Als het eerste kadaster opgemaakt wordt, zijn de twee mannen nog steeds in bezit van het hele duin van Rockanje en Oostvoorne, om er later de Quackse (Kwakse) duinen (nu de Punt) aan toe te voegen. Er staat geen ‘groen strand’ meer op de kaart, het is opgegaan in het aangroeiende duingebied. Waarschijnlijk is rond 1840 de eeuwigdurende erfpacht overgegaan in eigendom. Op topografische kaarten rond 1900 is op de hoogte van het (huidige) Windgat ook het ‘Groene Strand’ te zien, maar dat ligt westelijker. Voorne groeide aan.

Groen strand op Schiermonnikoog gezien vanaf de zeewering