Jeneverbes
Rolf Roos
Jeneverbes
Juniperus communis L.
Cupressaceae/Cipresfamilie
Nederlandse Rode Lijst: Gevoelig
Jeneverbes is een inheemse, wintergroene naaldboom waarvan het uiterlijk varieert van laag-bij-de-gronds struikgewas tot statig zuilvormig. De jeneverbes is tweehuizig: er zijn mannelijke en vrouwelijke planten. De vrouwelijke exemplaren vormen kegelvruchten die er uitzien als zwartblauwe bessen, de smaakmakers in jenever en Bénédictine. De gedroogde ‘bessen’ zijn geliefd als specerij bijvoorbeeld in zuurkool of wildmarinades. De bes rijpt en verkleurt in drie jaar van groen naar donkerblauw/paars. De smaak wordt sterker naarmate de jeneverbes zuidelijker groeit en bevat dan ook meer etherische oliën.
In het Frans is de geslachtsnaam Juniperus, mogelijk oorspronkelijk een Keltisch woord, verbasterd tot genièvre waar het Nederlandse woord jenever weer vandaan komt. De soortnaam ‘communis’ (gewoon) toont aan hoe wijd verspreid deze soort in Europa is.
De jeneverbes wordt al eeuwen als een magische plant beschouwd, die boze geesten afweert. Voordat de jeneverbes haar beschermde status kreeg, vlocht men een eeuw geleden de twijgen nog in groenversieringen: erebogen, voordeuren, boerenwagens en dergelijke. Met Palmpasen waren jeneverbestakken voorloper van buxusgroen, vandaar de streeknaam ‘Drenthse palm’.
Ecologie en verspreiding
Van alle naaldbomen kent de jeneverbes de grootste verspreiding, onder meer in de naaldwouden van Azië en Canada. In ons land komt ze voor op de heide en voormalige arme stuifzandgronden van Drenthe, Salland en de Veluwe, vooral vroeger ook in de duinen. Schaduw verdraagt ze slecht. Veel van de huidige Nederlandse jeneverbestruwelen zijn te vinden langs voormalige veedriften en op plekken die in het verleden een hoge graasdruk kenden.
Bedreiging
In Nederland werd de jeneverbes in 1975 een beschermde plant. Er werd gevreesd voor haar toekomst omdat verjonging vaak uitbleef. Maar er lijkt weer toekomst te zijn voor de jeneverbes: in diverse natuurgebieden komt weer verjonging voor na het plaggen van heidegebieden, gecontroleerde heidebranden of (tijdelijke) hoge graasdruk.
Plantenportret geschreven voor expositie Beschermde Planten van Nederlandse Botanische Tuinen.
Info over 1 tentoonsteling in 24 tuinen tegelijk: link.