Achterboek Bloeiende duinen: online achtergronden bij het gelijknamige boek

Met dank aan Jan-Willem van Velzen en Danny Zuurbier, fotografie

Bij dit artikel hoort een ‘hotspot bloeiende duinen‘ met 10 soorten in beeld en waar je kan vinden.

Dit artikel is mogelijk onderdeel van komend boek Bloeiende duinen.

Elswout, een landgoed aan de binnenduinrand bij Haarlem is incl. weilanden langs Elswoutlaan en het beboste en niet afgezande Duinvliet 85 hectare groot. Na het afgraven van de duinen voor zandwinning vanaf de 16e eeuw is Elswout met haar graslanden, bossen, waterpartijen en bouwwerken vormgegeven, eerst als strakke tuin in de formele geometrische stijlvorm met kunstig geschoren hagen, tuinbeelden en fonteinen. Het bakstenen poortgebouw en de koetshuizen annex paardenstallen dateren uit het derde kwart 17e eeuw. Vanaf halverwege de 18e eeuw maar ook in de 19e eeuw vormden tuinarchitecten de tuin om tot een landschapspark in Engelse stijl met soepele lijnen dat grotendeels bewaard is gebleven.

Kenmerkend in de niet afgegraven delen in het zuiden en westen zijn (deels afgevlakte) (zure) duinen met zomereiken, wilde kamperfoelie, bochtige smele en hier en daar ook de adelaarsvaren, een soort die met zijn diepstekende wortelstokken in kalkloos (oud) duinzand groeit. Het eikenbos lijkt op het ooit uitgestrekte strandwalbos op oude duinen, de Aerdenhout, maar is in de laatste wereldoorlog vrijwel geheel gekapt. Moshellingen onder beuken bepalen in de overgang naar de waterpartijen nu al ruim twee eeuwen het landschappelijke beeld en worden vrijgehouden van andere begroeiing en dikke lagen beukenblad. Hier is met wat geluk soms stofzaad te vinden.

Vingerhelmbloem

De in Elswout en het aangrenzende Koningshof voorkomende stengelloze sleutelbloem is een kenmerkende soort voor oud binnenduinrandbos. Meer plantensoorten van oude bosgrond zoals bosanemoon, daslook, wilde hyacint,vingerhelmbloem, muurhavikskruid en dicht havikskruid komen verspreid en plaatselijk rijkelijk voor en specialiteiten zoals groene bermzegge, boskortsteel, gewone bermzegge, boszegge, die deels waarschijnlijk met aanplant van bomen zijn meegekomen. Kenmerkend is ook moeslook dat een grote groeiplaats heeft tegenover het poortgebouw, aan de voet van een grote eik aan het Duinvlietspad.

Zomerklokje

Haarlems klokkenspel; foto J.J Boelhe

Vanaf de 17e eeuw is een soortenrijke en eigenzinnige flora aangeplant en verwilderd op de afgevlakte delen en langs waterpartijen. In het vroege voorjaar trekken deze ‘stinsenplanten’ de aandacht: o.a. hondstand, oosterse sterhyacint, grote sneeuwroem, wilde narcis en boerencrocus. Veel hiervoor genoemde soorten zijn relatief recent (vanaf 1980 en de jaren er na) geplant door Staatbosbeheer waaronder keizerskroon, zomerklokje en kievitsbloem. Ook komt het Haarlems klokkenspel voor, een cultuurvariëteit van de knolsteenbreek met dubbele kroonbladen. Dit is een soort van aanplant lang geleden, evenals hartbladzonnebloem, slanke sleutelbloem en knikkende vogelmelk. Ze beperken zich tot de typische stinsenmilieu’s, dus voornamelijk langs de lanen, bossages, graslanden of waterlopen, waar ze ooit zijn aangeplant.

De slootjes in de weilanden langs de Elswoutslaan hebben de rijkste onderwaterflora van Haarlem met soorten als watergentiaan, gewoon watervorkje, kikkerbeet, drijvend fonteinkruid en sinds enkele jaren ook de zeldzame waterviolier en, in toenemende mate, groot blaasjeskruid, de vleeseter (watervlooien) onder de waterplanten. Dicht langs de waterkant staan beekpunge en gewone dotterbloem. Een specialiteit van Elswout en omgeving is tenslotte het geoord helmkruid.