De koning van Spanje en de duinen bij Petten: beweiding verboden
Rolf Roos
Bij naspeuring over gemelde schade door begrazing met vee stuurde Rienk Slings ons een tekstfragment uit 1552. We citeren hier een passage uit dit zgn. plakkaat (decreet). Opgesteld door de machthebbers aan het Grafelijk hof in Den Haag, in naam van de koning van Spanje, destijds Karel V (die in 1555 zou overlijden).
De conclusie van dit plakkaat was een verbod op beweiding met vee. Interessant is de vermelding van varkens, een minder voor de handliggende grazer in het duin. Ook opvallend is het door elkaar gebruiken van de woorden dijk en duin, wat niet vreemd is voor de situatie ter plekke in de 16e eeuw (zie reconstructie onderaan).(Voor botanici: op de helm van de koning en het hoofd van het paard de karakteristieke pluim die lijkt op een bijzondere distelsoort in ons land, inderdaad: de Spaanse ruiter, een nu zeer zeldzame plant die in de duinen vrijwel alleen te vinden is bij Egmond (een verborgen vallei) en Schiermonnikoog.)
EXTRACT uit het Memoriaal van het Hof van Holland, fol. 17 verso, 28 November 1552.
Placaet, inhouden verbod van nijet te mogen gaan wijden in de Duijnen opten Dijck van Camp en Petten.
(decreet over verbod van beweiding inde duinen op de dijk van Camp en Petten)
Kaerle bij der gratie Goidts, etc Den eersten gesworene Exploietier van de Camere van onsen Rade in Hollant, hier op versocht saluijt. Alsoe wij verstaen dat onse Duijnen van Camp en Petten met paerden , hoombeesten, scapen en varckens geweijt werden , tot inestimable laste en consequente schade van onsen gemeenen lande van Hollant, gemerct de voors Duijnen geheel lage en smal zijn en dat onse ondersaten tot onderhoudenisse dezelfder Duijnen jaerlicx tot hoeren grooten en excessiven coste dezelfde moeten planten en met rijet schuttingen en anders conserveren.
(de vette delen: klopt de transcriptie?)
Karel bij de gratie Gods etc De eerste gezworen beheerder (?) van de Kamer van onze Raad in Holland, wij groeten u. Wij hebben begrepen dat in onze duinen van Campen en Petten paarden, koeien, schapen en varkens worden geweid wat tot niet te schatten lasten en kosten voor de gemeenschappelijke gronden van Holland leidt, dat wij opgemerkt hebben de voornoemde duinen lang en smal zijn en dat onze onderdanen voor het onderhoud van dezelfde duinen jaarlijks voor hen tot grote en excessieve kosten dezelfde duinen moeten beplanten en met rietschuttingen en anderszins conserveren. (etc)
Er is een kaart van (het atelier van ) Jan van Scorel in het Nationaal Archief van vrijwel exact de datum van het plakkaat, namelijk ca 1560. De inspanningen van de bevolking spatten bijna van het doek af (zie afgebeelde detail). Zichtbaar is ook de aanleg van de landinwaarts gelegen Zijperzeedijk die eind 16e eeuw definitief stand hield. Het oude en verdwenen Petten van de 16e eeuw staat nog met kerk aan gegeven. Helaas ontbreken in dit werk de in het plakkaat van Karel V genoemde ‘paerde, hoornbeesten, scape en varkens’ die de te smalle en afkalvende zeewering mede bedreigden.
We kunnen ons een goede voorstelling maken van de smalle duinen ter plekke vanaf 1350 eeuw door reconstructies die gepubliceerd zijn in Duinen en mensen Noordkop en Zwanenwater. Let op de markering van de dijk nu: deze is in de drie kaartjes tot 1730 wit gearceerd.
Tot aan begin 16e eeuw was de zeewering nog geheel duin, in de tweede helft een collage van dijkwerken en duinen, vanaf 1730 geheel dijk. Vanaf 2015 weer duin maar die is dan zeewaarts opgespoten ten westen van de deltadijk. Beweiding verboden. Door de koning van Spanje.
Pingback: Duinen en mensen » Duinbeeld (10): Paulus Potter, De varkenshoeder, 1645