over de site | contact | info auteurs | toegang auteurs
  • Home
  • Nieuws
  • Thema’s
    • Ontstaan van de kust
      • Duinen als zeewering
      • Klimaat en duinen
    • Archeologie
    • Zeedorpen
    • Jacht
    • Duinlandbouw
    • Cartografie
    • Veldnamen
    • Militaire kustverdediging
    • Waterwinning
    • Natuur en landschap
      • Flora en vegetatie
      • Fauna
      • Bos
      • Natuurbeheer
    • Strand
    • Recreatie
    • Beeldende kunst
  • Gebieden
    • Zeeland
    • Zuid-Hollandse eilanden
    • Zuid-Hollandse vasteland
    • Zuid-Kennemerland
      • Amsterdamse Waterleidingduinen
      • Nationaal Park Zuid-Kennemerland
      • Kennemerstrand
    • Noord-Kennemerland
      • Wijk aan Zee
      • Noordhollands Duinreservaat
      • Bergen
      • Schoorlse Duinen
    • Noordkop
      • Camperduin-Petten
      • Zwanenwater
      • Zijpe- en Hazepolder
      • Callantsoog
      • Noordduinen
      • Den Helder
    • Texel
      • Zuidpunt van Texel
      • Duinen bij Den Hoorn
      • Duinen bij De Koog
      • Ten noorden van De Koog
    • Vlieland
    • Terschelling
    • Ameland
    • Schiermonnikoog
    • Rottumerplaat / Rottumeroog
  • Landschapselementen
    • Eendenkooien
    • Landgoederen
    • Wegen en paden
    • Kanalen
    • Stuifdijken
    • Agrarisch
    • Militair
    • Heemtuinen
    • Recreatief
  • Portretten
  • Onderzoek
  • Hotspots
  • Natuurmedia
rss

Artikel

01
JUL
2015

Duinbeeld. Paulus Potter, De varkenshoeder (1645)

Boudewijn Bakker & Rolf Roos
Beeldende kunst
Tags : duinbeeld, media, schilderijen, varken
Posted By : Boudewijn Bakker
Comments : 0
Potter.Haboldt

Paulus Potter Landschap met een varkenshoeder en zijn kudde

Landschap met een varkenshoeder en zijn kudde

Paulus Potter (1625-1654)

1645

Olieverf op paneel, 47 x 63 cm, gesigneerd en gedateerd: Paulus Potter f. 1645

Londen, Kunsthandel Bob Haboldt & Co.

Kunsthistorie

Paulus Potter groeide op in Amsterdam maar woonde later achtereenvolgens in Delft, Den Haag en opnieuw in Amsterdam. Al jong ontplooide hij zich tot de beste en meestgevraagde ‘beestenschilder’ van de Republiek, met als klant onder anderen Amalia van Solms en andere leden van het Oranjehuis. Zijn soms krasse realisme – een beroemd wek is zijn Pissende koe in Sint Petersburg – was voor hen blijkbaar geen bezwaar. Net als veel van zijn collega’s, onder wie Rembrandt, bestudeerde hij met evenveel liefde en aandacht zogenaamd lelijke en onfrisse dieren als edele rijpaarden.

Het liefst schilderde hij zijn paarden, koeien, schapen en varkens in hun natuurlijke omgeving. Dat geldt ook voor dit schilderij. Het moet een van zijn vroegste werken zijn, gemaakt toen nog geen of nauwelijks twintig jaar oud was.

Volgens zijn vrouw had Potter op zijn wandelingen door het Hollandse land altijd een schetsboekje bij zich. Wat hij daarin noteerde werkte hij later uit tot volledige composities. Ook dit schilderij moet gebaseerd zijn op een tafereel dat Potter heeft waargenomen ergens in de duinen. De herder met zijn staf houdt het oog over een negental varkens, waarvan er één juist staat te pissen. Een tweede man zit al gebarend tegen hem te praten. Rechts loopt een zandweg de duinen in, met daarop een man met zijn hond en verder weg een huifkar met paarden. De bewoonde wereld kan niet ver weg zijn, getuige het zaagblok en het wagenwiel links, en rechts het houten hek, nog een stel wielen en een paar lage rietgedekte schuren of stallen. Het geheel maakt een rommelige en armoedige indruk, anders dan de meeste boerderijen en hun bewoners in het werk van Potter. Die bevinden zich dan ook niet in de duinen maar in het vlakke en vruchtbare achterland.

Tijd en seizoen

Het lijkt volop nazomer gezien het blad aan de bomen, laat op de dag. Als we er van uitgaan dat we naar het westen kijken moet het ochtend zijn, de duinen staan volop in laag ochtend licht

Locatie

In 1645 woonde Potter nog in Amsterdam. Het geschilderde landschap is daarom vermoedelijk ontleend aan de Kennemerduinen, een ook in die tijd geliefde wandelstreek voor Amsterdammers. De eigenaardige schuurvorm doet denken aan de lage, aaneengebouwde Gooise schuren. Het kan heel goed zijn dat Potter elementen uit diverse landschappen hier bijeenvoegde. De weg die het landschap doorsnijdt toont een paard en wagen en man met hond. de houtwallen op de achtergrond zijn zeer kenmerkend voor akkerland achter de duinen met windsingels. Ook de decoratieve en half afgestorven bomenrij op de voorgrond lijkt onderdeel van zo’n windsingel. We kunnen veronderstellen dat dit een plek langs de binnenduinrand is. Ook is het denkbaar dat het geschilderd is vanaf en meer landinwaarts gelegen duinenrij, een rug van oude duinen. De rommeligheid op de voorgrond links doet overigens meer denken aan de rand van een boerenerf dan aan een duinbodem.

detail potter weg en houtwallendetail potter man (jager?)

 

Natuur en landschap

Behalve welgeteld een achttal vogels die heel goed meeuwen zouden kunnen zijn, enige onduidelijke kruiden op de grond en de ‘standaard-17e-eeuwse-boom-die-veel-op-een-es-lijkt’ en een boom links die wat van een wilg wegheeft (kleine smalle bladeren) lijken er geen details in de natuur te onderscheiden. Opvallende uitzondering vormt de dikke boom links waarvan we hier een tweetal details geven. Opvallend is een rijkdom aan details. Een paddestoel met hoed links in de boomvoet is bescheiden maar duidelijk. Langs de dikke stam zitten allerlei fijn vertakte plantjes die hetzij mossen hetzij korstmossen kunnen zijn. Meer korstmossen zijn mogelijk zichtbaar bovenin bij de structuur die op aan een hartje (een aandenken aan wie?) doet denken. De rijkdom aan botanische aangroeisels op bomen (zgn. epifyten) is een fraaie weerspiegeling van de zeer schone luchtkwaliteit in die tijd (behalve dan vlakbij haardsteden en in stadscentra waar turf- en houtstook de lucht bedierf).detail potter kortsmosdetail potter met boom

De duinen op de achtergrond zijn schaars begroeid met veel zand: het gewone beeld in die dagen. De wandelaar met hond zou wel eens een jager kunnen zijn.

Varkens houden in de duinen is geen voor de hand liggende combinatie, behalve in de tijd dat de lage eikenbos aan de duinrand eikels draagt waarmee de varkens konden worden gemest. Het schilderij biedt geen aanknopingspunt voor deze hypothese. In 1552 is een melding in een plakkaat van Karel V die beweiding met o.a. varkens in de duinen bij Petten verbiedt. Zie het artikel daarover op deze site. Zijn er meer bronnen over varkenshouderij in de duinen? We houden ons aanbevolen.

Het Europese tamme varken leek tot in de 18de eeuw veel meer dan tegenwoordig op het wilde zwijn. Pas daarna begon men het te kruisen met het veel dikkere en vettere Chinese varken

Literatuur

Amy Walsh e.a. (red.), Paulus Potter. Schilderijen, tekeningen en etsen, tent.cat. Den Haag/Zwolle 1994

 

Gerelateerde artikelen:

  1. Duinbeeld. George Pieter Westenberg: De Zwitserse brug op het landgoed Elswout bij Haarlem (1818)
  2. Duinbeeld. Salomon Verveer: Scheveningen (1872)
  3. Duinbeeld. Willem Bastiaan Tholen: Duinlandschap bij Oranjezon op Walcheren (ca 1905)
About the Author

Social Share

    Leave a Reply Reactie annuleren

    *
    *

    Overzichtskaart hotspots: wandelingen met bijzondere planten

    hotspots duinen wandeling Bezoek hotspots bloeiende duinen

    Boeken

    Duinen en mensen Voorne

    Aan rijkdom is op Voorne geen gebrek. Nieuw boek komt er aan!
    42,50 voorintekening 24,95

    Bestel

    Bloeiende duinen

    'Een ‘must-have’ voor planten- en duinliefhebbers.’ (Bionieuws)
    24,50

    Bestel

    Het vroon ontrafeld

    40 jaar waterwinning en natuurherstel in de Middel-en Oostduinen op Goeree

    Bestel

    Duinen en mensen Noordkop & Zwanenwater

    De slankste kuststrook van ons land. Waar duin en dijk vervloeien. Slechts 17,50.

    Bestel

    Duinen en mensen Texel

    De Texelse duinen en kwelders zijn van een betoverende schoonheid. Slechts 19,50

    Bestel

    Niet zonder elkaar

    Beste natuurboek van 2015 en zeer actueel
    24,50 ook als pdf

    Bestel

    Het achterboek: online achtergronden bij Bloeiende duinen

    Aanmelden nieuwsbrief



    Doorzoek alle artikelen

    • De hoogste tijd om een nieuwe kustlijn te bouwen https://t.co/SMbSKy4Jx0 via @nrc De droom van baggeraars of definitieve breuk met natuur? over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/z8LOuHxS6x over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/MKj2wPyoUe over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KnLt93 over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KntRKt over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/NHMol9ZqCv over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/GJfzDwligz over a year ago
    • Hotspot Hoek van Holland: nieuwe vallei en groene strand https://t.co/665qaA6IE7 https://t.co/7i5BcbHm7I over a year ago
    • Het verborgen duin https://t.co/N1tYABTHO7 https://t.co/ixXaeJCBIS over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/OIhH95kvbP over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/G8iQPhjqv3 over a year ago
    • Veldonderzoek naar effecten opspuiten zand https://t.co/bLkwZkPmuI over a year ago
    • Hotspot Vuurbaakduin: 10 soorten in beeld https://t.co/itaSWqGOtM over a year ago
    • Nieuwe Hondsbossche duinen…hoe gaat het met de natuur? https://t.co/nljpWc1rWl https://t.co/5nEG3Jxlgo over a year ago
    • Nieuwe Hondsbossche duinen…hoe gaat het met de natuur? https://t.co/nljpWc1rWl https://t.co/GabP5KkEMJ over a year ago
    • Hotspot Nieuwe Hondsbossche duinen en de oude dijk, 10 soorten in beeld https://t.co/iwibrYD3BW https://t.co/uxlVMSBgMf over a year ago
    • Hotspot Nieuwe Hondsbossche duinen en de oude dijk, 10 soorten in beeld https://t.co/iwibrYD3BW https://t.co/tvLtuZtPWD over a year ago
    • Hotspot Vlaggenduin: 10 soorten in beeld https://t.co/jcIxEiKjjI https://t.co/9PatwTug0r over a year ago
    • Hotspot Vlaggenduin: 10 soorten in beeld https://t.co/jcIxEiKjjI https://t.co/ziBpNBr6Ti over a year ago
    • Hotspot Coepelduynen: 10 soorten in beeld https://t.co/COzYeEpx67 https://t.co/qgCJUMKjwZ over a year ago

    Auteurs

    Auteurs die een verhaal + beeld over een duinthema of over een gebied breed willen verspreiden kunnen contact met de redactie opnemen. Het kan gaan om nieuwe verhalen, maar ook om bestaande artikelen in de vorm van een pdf. De redactie zoekt ook correspondenten: contactpersonen in een bedrijf / instelling of vereniging. Een correspondent kan de redactie van duinenenmensen.nl in contact brengen met een of meer auteurs, of bestaande artikelen aanleveren. Informatie voor auteurs Auteurs van boeken Duinen en mensen en hun bijdrages op deze site

    Duinen en mensen boeken

    Duinen en mensen is een serie boeken over de Nederlandse kust. Cultuur en natuur van het kustlandschap worden gelijkwaardig en veelzijdig beschreven. Met honderden nieuwe kaarten en de laatste stand van wetenschap. Kennemerland (2009), Noordkop en Zwanenwater (2011) en Texel (2013). Bestel
    Deze site is een initiatief van Uitgeverij Natuurmedia, en tot stand gekomen met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds


    KVK nr.: 37075141 - BTW nr.: NL074839743B01 - Adres: Nieuwendijk 2, 3252 LK Goedereede - Tel: 06 51 79 29 79
    Redactie: Rolf Roos, Nico van der Wel,
    Machiel van Wijngaarden, Danny Zuurbier


    Wilt u deze site steunen? Klik hier.

    Ontwerp en ontwikkeling: toomanywords.nl