De grote Zwitserse brug op het landgoed Elswout bij Haarlem

George Pieter Westenberg (1791-1874)

1818

pen en penseel in zwart en grijs

29 x 46 cm

Haarlem, Noord-Hollands Archief, aanvraagnummer NL-HlmNHA_53003893

Kunsthistorie

‘P.G.’ Westenberg, zoals hij destijds genoemd werd, woonde en werkte in Amsterdam en Haarlem, waar hij lange tijd ‘opzichter’ was van de koninklijke verzameling Schilderijen van Levende Meesters in Paviljoen Welgelegen. Als kunstenaar bestudeerde hij de techniek en stijl van zijn beroemde zeventiende-eeuwse voorgangers, maar zijn onderwerpen koos hij in zijn eigen tijd en omgeving. Zijn inspiratie zocht hij graag in heuvelachtige gebieden van Bentheim en Oost-Nederland, maar ook dichtbij in de Kennemerduinen en op het landgoed Elswout.

Tijd en seizoen

Het is hoogzomer, een windloze, rustige dag en de zon  lijkt hoog te staan.

Locatie

De duinstreek rondom Haarlem telde omstreeks 1800 vele tientallen, meest al in de zeventiende eeuw aangelegde buitenplaatsen van vermogende Amsterdammers. Een van de bekendste was Elswout bij Overveen, Kort voor 1800 liet de eigenaar, Jacob Boreel, zijn landgoed optuigen met zogenaamde ‘tuinsieraden’ in de toen moderne Engelse stijl. Eén daarvan was de ‘grote Zwitserse brug’, dicht bij de bekende uitspanning Kraantje Lek. Deze brug werd al spoedig een aantrekkelijk pittoresk motief voor wandelaars en kunstenaars met gevoel voor romantiek. Westenberg heeft meerdere tekeningen van dit populaire kunstwerk vervaardigd, waarvan dit blad de oorspronkelijke, ter plaatse getekende versie is.

De huidige situatie toont een veel strakkere brug en hooggaand geboomte. Foto Rolf Roos 2015

Natuur en landschap

Elswout is een fraai voorbeeld van een landgoed aangelegd op een zanderij, een plek waar zand werd gewonnen (doorgaans voor stedebouw en wegenaanleg, 17e en 18e eeuw). De hierdoor niet onbemiddeld geraakte duineigenaar startte dan niet zelden op de vlakke delen een landhuis. Het water op de voorgrond is een uitgegraven waterpartij die hier gevoed wordt door schoon duinwater, want Elswout grenst aan de hoge blinkerts waar ook het klimduin bij Kraantje Lek van resteert. Het grondwater hieronder vloeit polderwaarts richting Elswout af.

De meest westelijke delen van het landgoed, de locatie van dit schilderij, zijn restanten van die hoe duinen waarvan het reliëf, uit landschappelijke motieven nog door graafwerk zijn versterkt.

Bomen in werk zijn decoratieve berken, groepsgewijs aangeplant, terwijl tegenwoordig hooggaande beuken de sfeer bepalen.

Orangerie Elswout

Zie achtergronden in het boek Duinen en mensen Kennemerland, het hoofdstuk over Elswout: natuur met stijl.

Literatuur:

Wiepke Loos, Robert-Jan te Rijdt en Marjan van Heteren (red.), Langs velden en wegen: de verbeelding van het landschap in de 18^de en 19^de eeuw, Amsterdam/Blaricum 1997/1998, pp. 210-211

[mappress mapid=”133″]