Wie het Natuurmonument De Beer nog gekend heeft, hoort er echt bij in natuurminnend Nederland. Het aantal mensen dat De Beer nog op het netvlies kan toveren, neemt echter zienderogen af. Uit eigen waarneming spreken zij zonder uitzondering in natuur-romantische bewoordingen over dit gebied. De Beer verdween bijna een halve eeuw geleden onder de Rotterdamse expansie. Zijn uitzonderlijke natuurwaarde heeft het niet van de ondergang kunnen redden: het lag op het verkeerde moment op de verkeerde plaats.

De constatering dat De Beer bij sommige jonge medewerkers van Sovon Vogelonderzoek Nederland niets opriep, was een van mijn motieven voor het schrijven van een boek over de geschiedenis van het beschermen van vogels. Wat bij de oudere generatie ornithologen en natuurbeschermers toch heel lang een open zenuw was, dreigt in de natuurbeschermingsinflatie teloor te gaan. Verdieping in de geschiedenis is heel spannend, soms zelfs inspirerend. De geschiedenis kan ons helpen de weg te duiden voor de toekomst en: waarom zou de geschiedenis zich niet kunnen herhalen?

De Oude Beer

Door het uitgraven van de Nieuwe Waterweg, ontstaat in 1872 een dynamisch duinlandschap dat relatief snel uitgroeit tot een internationaal vermaard natuurgebied met grote broedkolonies van dwergsterns, grote sterns, visdiefjes, kokmeeuwen, stormmeeuwen en kluten. Thijsse bespreekt in het Verkade-album Onze groote rivieren hoe De Beer eruitzag. Het is ook goed te zien in de film over De Beer van Simon de Waard die in 2007 opnieuw is uitgebracht.

Grote sterns op De Beer. Foto Wabe Korfmaker (coll. M. Bakelaar)

Landschapsecologisch gezien was het ontstaan van De Beer een gelukkig toeval. Waarom juist op deze plek en niet ergens anders in de delta? We weten het niet.
De Beer was een belangrijk complex van duinen, groene stranden, zilte en brakke duinvalleien en slikken, met een rijke en gevarieerde flora en fauna. Tijdens de oorlog legde de Wehrmacht hier – aan de toegangspoort van Rotterdam – omvangrijke verdedigingswerken aan, zodat de duinen grotendeels vernield werden. En daarbij bleef het niet: de ‘Nederlandse’ autoriteiten ontwierpen vervolgens plannen voor inpoldering van de slikken langs de Brielse Maas en betrokken daarin ook een deel van het natuurmonument. Onder normale omstandigheden zou dat onmogelijk zijn geweest. Ondanks felle tegenstand van het bestuur van de Stichting De Beer en van het Departement van Opvoeding, Wetenschap en Kultuurbescherming wist men, door de Wehrmacht voor het plan te interesseren, tenslotte te bereiken dat het grootste gedeelte van De Beer werd ingepolderd. In feite een geval van economische collaboratie. Hoe dan ook ging hierdoor het enige grote, natuurlijke gebied aan de riviermonden, waar wind, water en zand vrij spel hadden en de duinen geen zeewering vormden, grotendeels verloren.

Wederopbouw

Na de oorlog gaat alles nog sneller. In 1957 komt het plan-Europoort op tafel. De havenbaronnen richten hun begerige blikken richting zee. Om hun ambitie te voeden, wereldhaven nummer 1 te worden en te blijven, worden twee dorpen, Nieuwesluis en Blankenburg, én het restant van De Beer weggevaagd: in het jaarverslag van de haven slechts een voetnoot, voor de Nederlandse natuurbescherming een trauma. Het hele vernietigingsproces is in 1965 voltooid. De manier waarop is ontluisterend: midden in het broedseizoen, de eieren van grote sterns spatten in het rond. De begroeiing wordt afgebrand door grote stapels oude autobanden in de hens te steken. Zou dit opnieuw kunnen gebeuren? De wetgeving zegt van niet, tenzij het landsbelang… Laten we daarover maar zwijgen.
De Beer ontstond toevallig, juist ten zuiden van de Nieuwe Waterweg. In dit milieu is het niet moeilijk om nieuwe natuur te ontwikkelen. Waarom geen Nieuwe Beer, als compensatie voor Maasvlakte 1 en 2 en de achteruitgang van de Duinen van Voorne? Heb ik die plannen al langs zien komen, geachte natuurbaronnen? De aanleg sluit mooi aan bij de plannen om onze kust klimaatbestendig te maken. Een Nieuwe Beer is aan te leggen zoals de Zandmotor. Het is minder toevallig dan het ontstaan van De Oude Beer, maar zeker niet minder spannend. En wat een uitzicht zal dat zijn: aan de ene horizon de branding, omkijkend zie je de Europoort-skyline met het nieuwe giga-windpark: nieuwe wildernis, aan de Nieuwe Maas. Ik ben bereid de ‘Rapportageverplichting in het kader van de Natura2000 doelen’ te helpen maken en zo een klein bureaucratisch beletsel te helpen slechten…

Uit: Woorden over de wildernis (uitgeverij Natuurmedia, 2014).
Meer over De Beer op de speciale website van Ed Buijsman