De veldgentiaan terug op Voorne? Plan van start in 2022…resultaten in 2023?
Rolf Roos
Met dank aan: Marten Annema, Erik Ketting, Gerard Lokker en Dick van der Laan
Op de oude binnenduinen van de Kleine Heveringen liggen de laatste restanten oudere en botanisch zeer waardevolle duingraslanden van Voorne. Deze binnenduingraslanden zijn gedeeltelijk ontkalkt en relatief intact gebleven, ondanks een tuinbouw- en golfbaanverleden. Omdat de veldgentiaan hier vroeger (tot eind jaren 90) groeide en van heel Voorne is verdwenen (wel nog in de duinen van Goeree) is een herstelplan uitgevoerd op basis van de ervaringen van Marten Annema op Goeree. Eerst werd de flora van de Kleine Heveringen uitgebreid beschreven, in de nazomer van 2022 volgden maatregelen als plaggen en spragelen (zeer kort afmaaien + afvoeren vegetatie). In het voorjaar en najaar van 2023 is de de vegetatie in 3 proefvlakken van ca 100 vierkante meter opnieuw onderzocht. We belichten hier de eerste resultaten. Waar werden we in 2023, een jaar na het uitvoeren van de maatregelen, blij van en wat stemde ons droef?
Door Marten Annema (oud-beheerder Middel- en Oostduinen op Goeree) en Rolf Roos werden in juni 2022 op kansrijke plekken vegetatieopnames gemaakt zodat we de komende jaren exact kunnen volgen wat de ingrepen in 3 proefgebieden gaan opleveren. Tot en met 2023 vonden wij in totaal 179 soorten waaronder diverse Rode Lijstsoorten (galigaan, gulden sleutelbloem, steenanjer) en speciale soorten van ontkalkte duinbodem (hondsviooltje, pilzegge, zandstruisgras); 73 soorten stonden in alle 3 de onderzochte proefvlakken. Veldgentiaan liet zich nog niet zien maar de natuur biedt altijd verrassingen.
Tijdens het onderzoek in 2022 bleek de vegetatie van de Kleine Heveringen nog zeer soortenrijk, maar wel aan de droge en ruige kant. De graslanden waren ondanks schapenbeweiding (twee weken kort in november) verruigd, te hoog en te dicht en aanvullend beheer was gewenst. Er werd voorgesteld om twee kommen te spragelen (zie foto) en één kom met ruige moeraskruiden ondiep te plaggen. Ook werd gepleit voor een hoger waterpeil in de vele omringende sloten van dit voormalige tuindersgebied zodat vochtminnende planten kunnen meeprofiteren. In de kommen (rond 3,5 m +NAP) reikt het grondwater in de winter tot het maaiveld en na veel regenval kunnen ze kort inunderen. In voorjaar en zomer vallen ze geheel droog.
Om de natuur te herstellen moet de beheerder niet alleen de hoeveelheid voedingsstoffen afvoeren en de graslanden openhouden, maar ook de waterstand proberen te verbeteren. Hier is ook een rol voor het Waterschap weggelegd want 2022 was een droog dieptepunt voor het duin en hogere peilen aan de binnenduinrand zijn meer nodig dan ooit.
(artikel gaat verder onder de vier foto’s)
Onderzoeksresultaten 2023
In mei en september werden proefvlakken met medewerking van Erik Ketting (mei), Dick van der Laan (altijd) en Marten Annema (september) onderzocht. Naast een uitputtende lijst van soorten schatten we de mate waarin ze in de ca 100 vierkante meter grote proefvlakken voorkwamen. Voor de liefhebbers en ter verantwoording: de tabel met soorten per proefvlak staat hier. Ter verduidelijking, we gebruiken de schaal van Tansley: r = zeer weinig, o = weinig f = frequent, a = abundant, d = dominant. Soms wordt bij letter een toevoeging gezet: l = lokaal of cd = codominant. Na een enkel jaar is niet te beoordelen wat de trend wordt, maar we geven enkele hoofdzaken nu weer.
Korte beschrijving per proefvlak
- Naam: VELDG1
- Ligging: zie hoogtekaart
- Vorm proefvlak: ca 5 bij 18m rechthoekig-ovaal met uitstulping in de laagte van 5m westwaarts
- Hoogte tov NAP: 3.60m plus
- Beeld voor de ingreep (spragelen), juni 2022: 95% begroeid met veel reukgras maar ook tormentil en veel grote wederik.
- Beeld in mei 2023, na spragelen in nazomer 2022: 95% begroeid; reukgras is dominant op een lagere plek met staan tormentil en zwarte zegge; wellicht is er minder dominantie gewone wederik.
- Beeld in september 2023: 100% begroeid met veel hoogopgaand gras, met name zandstruisgras bepaalt het beeld en in het lagere deel gewoon struisgras; reukgras is goed traceerbaar; het is een soortenarm geheel. Minder grote wederik.
Schets vegetatie: interessant is een voorjaarsdominantie van reukgras en de najaarsdominantie van struisgrassen. Diverse planten zaten evident in de knel tussen hoog gras, dan wel hadden (nog) geen kans zich te vestigen. “Het lijkt wel of er kunstmest is gestrooid”. Het geheel is soortenarm; er lijkt tussen 2022 en 2023 in plaats van minder biomassa eerder sprake van een toename, waarbij het domineren van twee soorten struisgras opvallend is. Eenmalig spragelen lijkt ontoereikend om openheid t.b.v. de veldgentiaan te verkrijgen. Dat komt mogelijk door de historische (tot 2022) bemesting door een grote kudde schapen die hier 2 weken lang overnachtten. Wellicht lokaal plaggen?
- Naam: VELDG2
- Vorm proefvlak: ovaal ca 25m lang en max 7 m breed
- Hoogte tov NAP: 3.55m plus
- Beeld voor de ingreep (plaggen in midden tot minerale bodemen dan geleidelijk omhoog tot maaiveld met sparen van humuslaag), juni 2022: tamelijk ruig (ook koninginnekruid) met reukgras en hoge grassen zoals glanshaver
- Beeld in mei 2023, na plaggen in nazomer 2022: 95% kaal alleen aan randen wat vegetatie.
- Beeld in september 2023: 90% kaal maar ook middenin diverse pionierplanten en kieming aan randen.
Schets vegetatie: na het kaal maken van de bodem in 2022 kan er zich van alles vestigen, ook enkele welkome soorten van vochtige duinvalleien en van duingraslanden (klavers) naast diverse struweel- en bossoorten; hoogopgaande grassen lijken nu uit zicht. Soorten van rijke duingraslanden o.a. brunel, stijve ogentroost en veldgentiaan zijn evenwel nog afwezig, maar het hondsviooltje dook op! Moeraswalstro, ruw walstro, diverse russen en koninginnekruid wijzen op goede vochtvoorziening. Pioniers verschenen als echt duizendguldenkruid (nu nog alleen rozetten), en in bloei waterpunge en bleekgele droogbloem. Ruigtekruiden van droge bodem duiken eveneens op.
- Naam: VELDG3
- Vorm proefvlak: ovaal ca 20m en max 7 m breed
- Hoogte tov NAP: 3.55m plus
- Beeld voor de ingreep (spragelen), juni 2022: grasrijke vegetatie maar tormentil zichtbaar
- Beeld in mei 2023, na spragelen in nazomer 2022: 90 % begroeid, veel reukgras
- Beeld in september 2023: 95 % begroeid, veel gewoon struisgras en plukken zandstruisgras; in zeer kort afgemaaid gedeelte met afgeschraapte bodem veel kiemplanten van o.a. schapenzuring
Schets vegetatie: Grasrijk maar wel met diverse soorten die na spragelen zich pas vestigden zoals hondviooltje en echt duizendguldenkruid; groot (ca 80%) deel is in najaar echter hoogopgaand gras met weinig ruimte voor andere soorten. Hoeveelheid grote wederik lijkt min of meer gelijk; hoe de kleinere zeggen (zeegroene zeggen blauwe zegge, pilzegge, zich gaan ontwikkelen is nog onduidelijk. Net als in het andere gespragelde proefvlak lijkt gewoon struisgras flink toe te nemen. Het advies is hier: minimaal ook hooien vóór de nabeweiding door de schapen; opnieuw spragelen is ook een optie.
Wat maakte ons blij?
Het opduiken van veel kiemen van hondsviooltje en echt duizendguldenkruid in 2 van de 3 proefvlakken stemt tot vreugde; in het proefvlak met plaggen zien we ook een tendens naar vochtige duinvalleisoorten (waterpunge, borstelbies, zomprus, bleekgele droogbloem) naast snelle vestiging van (deels droge) pioniers
Wat stemde ons droef?
Eén gesprageld proefvlak moet duidelijk intensiever beheerd worden; het andere verdient nazorg. Vestiging van veldgentiaan lijkt nog een kwestie van vele jaren. Er zal eerst meer kortgrazig leefgebied moeten komen. Zorgvuldig plaggen biedt veel perspectief.
Hoe nu verder?
Beheersinzet intensiveren (hooien met nabeweiden, opnieuw spragelen). Monitoring in 2024 doorzetten en dan tweejaarlijks.n dubbelbeeld uit het boek Duinen en mensen Voorne. Informatie of bestellen?
- Klik hier voor grote versie in onze collectie dubbele beelden.
- Meer historische achtergronden en natuur in: Duinen en mensen Voorne (bijna uitverkocht)
Met dank aan het Hugo de Vriesfonds die onderzoek en reportages in 2022 en 2023 mede mogelijk maakte.