Johannes Goedaert (1617-1668), De buitenplaats Westhove bij Oostkapelle op Walcheren, gezien naar Middelburg, ca 1640-1660, olieverf op paneel, 30 x 41 cm
[Opschrift: Joh. Koedaert]
Londen Victoria and Albert Museum

Door Boudewijn Bakker & Rolf Roos

Het kunstwerk
Johannes Goedaert woonde en werkte in Middelburg. Hij is opgeleid als ‘fijnschilder’ maar vooral bekend geworden als entomoloog (insectenkundige) en auteur van het beroemde en door hem zelf geïllustreerde driedelige werk Metamorphosis naturalis (1660-1669) over gedaantewisseling bij insecten. De honderden met waterverf ingekleurde tekeningen die hij met dat doel gemaakt moet hebben zijn verloren gegaan. Daarnaast tekende en schilderde hij soms landschappen en stillevens, waarschijnlijk vooral voor zijn eigen genoegen.
Enkele daarvan zijn bewaard gebleven. Het bekendste landschap is dit gezicht vanaf de lage duinen bij Oostkapelle op het binnenland. We zijn hier op het grensgebied van duinen en het ontgonnen polderland, vol oneffenheden en doorsneden door kronkelende kreken. Er loopt een pad langs het duin met een aftakking naar links, de duinen in.Een jager schiet op een onzichtbaar dier, op de weg loopt een man met een rugzak.
Op de lage duintop staat een vervallen vuurboet, zoals er meerdere aan de Walcherse kust te vinden waren. Op de achtergrond verrijst tussen de bomen een toren van het nog steeds bestaande kasteel Westhove, tussen Domburg en Oostkapelle. Daarachter, tegen de horizon, ligt Middelburg met de abdij-toren of Lange Jan.

Claes Jansz Visscher, Kaart van Zeeland, uitg. Nicolaes Visscher, ca 1656 (detail)

De weergave van het natte grensgebied ziet er zeer overtuigend uit, maar op de kaart van Visscher uit dezelfde periode ligt er een aangeplant bos tussen Westhove en de duinen, anders dan verder noordelijk, waar ook een vuurboet staat. Vermoedelijk heeft Goedaert hier dus twee verschillende gezichten gecombineerd. Hij heeft dan een gezicht op Westhove ingepast in een ander gezicht op de onontgonnen duinzoom wat noordelijker. Op deze manier heeft hij een interessante en picturaal aantrekkelijke samenvatting geschilderd van dit type landschap op Walcheren.
Westhove behoorde tot een hele rij landgoederen langs de noordwestkust van Walcheren, aangelegd door Middelburgse patriciërs. In Goedaerts tijd was het in bezit van de in Middelburg geboren diplomaat Willem Boreel. Later woonde Boreel in Amsterdam, waar hij onder andere betrokken was bij de stichting van de Hortus botanicus. Hij hield wel contact met Middelburg en stuurde Goedaert soms zeldzame insecten of larven. We mogen daarom aannemen dat dit schilderij een herinnering vormt aan een bezoek van Goedaert aan Westhove; was het misschien wel bestemd voor zijn gastheer. Het huis komt ook voor op een tweede schilderij met een gezicht op de duinzoom, dan in een wat andere samenstelling van motieven.

Natuur en landschap

Dat Goedaert hier graag kwam blijkt ook uit een tekening die gemaakt moet zijn in de buurt van Westhove. Deze laat een panoramisch gezicht zien op het binnenland en de stad Middelburg. De middelste twee torens zijn die van het stadhuis en de abdij, rechts daarvan staat die van de Vlissingsepoort; ver daarachter zien we de kerk van Vlissingen. Anders dan op het schilderij begint het akkerland hier vlak achter de duinen.

Johannes Goedaert, Gezicht op Middelburg, ca 1640-1660, zwart krijt, pen in zwart, penseel in grijs, 18 x 24,5 cm
Amsterdam, Rijksmuseum, inv.nr. RP-T-1890-A-2248

Literatuur
Fred G. Meijer, ‘Johannes Goedaert als tekenaar en schilder’, in Kees Baart (red.), Johannes Goedaert. Fijnschilder en Entomoloog, Middelburg 2016, pp. ….