![](https://duinenenmensen.nl/wp-content/uploads/2018/09/menu-hotspot-icon.svg"){kind=icon}
Hotspots
Inhoud Duinen en mensen Noordkop en Zwanenwater
Boek over de slankste kuststrook. Waar duin en dijk vervloeien. Een zeer rijk deel van de Hollandse kust vol nimmer gepubliceerde kaarten en foto’s.
Archeologie Al in de bronstijd lieten kustbewoners sporen achter in de ondergrond van de Noordkop. Wat zeggen al die verspreide vondsten uit de vikingtijd en eerder?
Natuur De duinen van de Noordkop bevatten een parel van Europese allure: Het Zwanenwater. Duinmeren vol vogels omzoomd door zeer bloemrijke natuur. Ook de Noordduinen met vele duinvogels, de Helderse duinen met de Harmplas en Mariendal zijn zeer de moeite waard.
Historie De eilanden Huisduinen (eens 8km westwaarts gelegen) en Callantsoog waren in de middeleeeuwen de laatste vaste elementen in een bijna weggeslagen landschap. Hoe veroverde de mens het land weer terug? Uniek zijn de landinwaarts gelegen nollen en de oude dijken: nu vermomd als langgerekte duinketens.
Grote delen van dit boek zijn hier online te vinden.
Zonder toestemming verspreiden van de pdfs is verboden.
Boek compleet in de hand hebben? Bestel hier.
Inleiding
Het verhaal van dit boek
Een kop met karakter
Historie
Ontstaan en gebruik tot ca 1700
Begin jaartelling tot vroege middeleeuwen
Archeologie
Middeleeuwen: de Noordkop op zijn kop
Petten
Vanaf 1550: de terugwinning van de Noordkop en vastlegging kustlijn
Natuur
Van wadden naar polder en duin
Levensgemeenschappen
Tapuiten in de Noordkop, een deels opgelost raadsel
Rust en drukte in een schaarse ruimte
In de Noordkop staat het water ondergronds niet stil
Gebieden van zuid naar noord
Camperduin-Petten
Hondsbossche zeewering
Pettemerduinen
Het Zwanenwater
Een rondje
Veldnamen verraden een eeuwenlang gebruik
Ketelduin van middeleeuwen tot heden
Bezit door de eeuwen heen. Eigenaren en exploitatie middeleeuwen tot ca 1700
Duinmeiers versus boeren, Heren versus Regenten, ca 1700
Bezit door de eeuwen heen. Eigenaren en exploitatie 1725-1973
Bijna drooggelegd
Ruim een eeuw vogels kijken
Kleine geschiedenis van een groot symbool
Duinmeer en duinmoeras
Duinvalleien en natte graslanden
Open duin, duingrasland en droge heide
Ruim een eeuw planten kijken
40 jaar natuurbeheer
In de Zijpe- en Hazepolder
Het Wildrijk en de rel
Eendekooien ‘t Zand en De Hoop
Callantsoog: van eiland naar polder
Over de vroege geschiedenis
Natuur en landschap, oud en nieuw
Kooibosch en Luttickduin
De Nollen en het Nollenland van Abbestede
Noordduinen
Kust en Koegras tussen middeleeuwen en 1900
Eén dag oorlog
Het lange, smalle, droge duin
Het natte, brede Botgat
Rond Den Helder
Huisduinen: van vaste wal via eiland naar kustdorp
De duinen vanaf ca.1800
Mariëndal
De Nollen
Donkere Duinen en het PWN-stuk
Het Refugium
De Grafelijkheidsduinen
Schatgraven op een rommelzolder
Het verhaal als vondst
Meer ontdekkingen, gemengde gevoelens
Alle mooie valleien op een enkele dag
Dankwoord en verantwoording
Index
Beeldverantwoording
[expand title=”Literatuurlijst” tag=”h4″]
Websites
www.zijpermuseum.nl (Vensters door Frank van Loo)
Literatuur
Abbestee, Dirck, 1686. Vertooninge van de situatie en gelegentheyt vant lant vant Oog, hoe tselve voor ende naer de inundatie 1570 in sijn dijckasie is geweest. NHA Heerlijkheidsarchief Callantsoog. Archiefnummer: 129. Inventarisnummer: 5.
Afdeling Onderzoek Provincie Noord-Holland, 1998. Uitvoeringsprogramma Faunabeleid: De zandhagedis in het noordelijke duingebied van Noord-Holland. Concept. Provincie Noord-Holland.
Anoniem, 1701. Aantekening betreffende de tussen de Heren van Callantsoog en Petten getroffen limietscheiding. NHA Heerlijkheidsarchief Callantsoog. Archiefnummer: 129. Inventarisnummer: 7.
Anoniem, 1722. Stukken betreffende het proces, gevoerd door de Heren van Callantsoog en de Heer van Petten tegen Baljuw-Dijkgraaf en Hoofdingelanden van de Zijpe tot handhaving van hun recht van wildernis. NHA Heerlijkheidsarchief Callantsoog. Archiefnummer: 129. Inventarisnummer: 28.
Anoniem,1722. Willige condemnatie van de Hoge Raad op het accoord tussen Hoofdingelanden van de Zijpe, de Heer van Petten en de Heren van Callantsoog tot depopulering van de konijnen tussen de Spreeuwendijk, Noordzee, Zuiderschinkel en Zijpse zeedijk. (Afschrift d.d. 1724) NHA Heerlijkheidsarchief Callantsoog. Archiefnummer: 129. Inventarisnummer: 29.
Anoniem, 1983. Broedvogelinventarisatie Weidegebied Donkere Duinen (betr. Mariëndal). Steenloper nr.9, september 1983, p 10-11.
Anoniem, 2005. Zwanenwater Natuurvisie 2005-2022. Rapport Natuurmonumenten.
Arens, Bas, 2007. De zeereep bij Groote Keeten. Duin nr. 4, december 2007, p. 12-13.
Aten, D., 1997. Inventaris van de archieven van het Hoogheemraadschap van de Hondsbossche en Duinen tot Petten, 1555-1921. Hoogheemraadschap van Uitwaterende Sluizen in Hollands Noorderkwartier i.s.m. het Regionaal Archief Alkmaar.
Aten, D., ongedateerd. Een afgerond geheel. In: Hollanders en het water 1, p. 52-53.
Aten, Diederik, 2010. Drijven of drooghouden? Inundatie als landbouwmethode in Hollands Noorderkwartier 16e-19e eeuw. Tijdschrift voor waterstaatsgeschiedenis 19(1): 1-14.
Bakker, T.W.M. en C. ten Haaf, 1986. Pompen en verzuipen; wateroverlast rond de Helderse duinen. Rapport adviesbureau Bakker en Ten Haaf, Alkmaar, 45 pp. + 33 figuren.
Bakker, T.W.M., J.A. Klijn & F.J. Zadelhoff, 1979. Deelrapport Den Helder-Petten, behorende bij het Basisrapport T.N.O. Duinvalleien, Delft, 1979., 3 kaarten.
Barendregt, A., C. ten Haaf, D. van Lunsen en R. Roos, 2011. 140 jaar bloemen kijken in het Zwanenwater. De Levende Natuur, 112, nr 4, p. 157-161.
Barendregt, A., 1982. Het Zwanenwater, een vergeten stuk waddendistrict. De Levende Natuur 84, p. 1-9.
Bas, C., Th.W. Kuyper, M.E.Noordeloos en E.C.Vellinga, 1990. Flora Agaricina Neerlandica deel 2.
Bazelmans, Jos, Michiel van der Meulen en Henk Weerts (red.), 2011. Atlas van Nederland in het Holoceen. Landschap en bewoning vanaf de laatste ijstijd tot nu. Kaarten: Peter Vos. ISBN: 978 90 351 3639 7. Bert Bakker, Amsterdam
Bekius, Reimer, 1995. Graven in de Grafelijkheidsduinen. Duin, nr. 1, januari 1995, p. 14-15.
Belonje, J., 1933. De Zijpe en Hazepolder. De ontwikkeling van een waterschap in Hollands Noorderkwartier, Wormerveer (dissertatie).
Belonje, J.,1952. Het Wildrijk in der Zijpe. De Speelwagen.
Bennekom, A.J. van & R. Bekius, 1992. De Garst, een waardevol duinvalleitje. Levend Verleden, orgaan van de Helderse Historische Vereniging, jaargang 5, nr. 1, september 1992, p. 7-11.
Bennekom, A.J. van, 1993. Het ontstaan van de Grafelijkheidsduinen. Levend Verleden, jaargang 6, nr. 1, 1993, p. 15-19 .
Bergh, F. van den & A.Gutter, 1997. Mycoflora Wildrijk. Brief d.d. 26 december 1997 aan Het Noord-Hollands Landschap.
Beyk, B.P.J. en Chr. van Orden, 1961. Verslag betreffende de natuurwetenschappelijke betekenis van het Kooibosch bij Callantsoog, 3 oktober 1961, Staatsbosbeheer.
Boer, Peter, 2010. Mieren van de Benelux. Stichting Jeugdbondsuitgeverij, ’s Graveland.
Boer, Peter, 2002. Interessante mierenpopulaties. Tussen Duin en dijk (1), p. 10-11.
Boer, Teun de & Ids Krol, 1987. Broedvogelinventarisatie Quelderduin 1987. Steenloper nr. 30, oktober 1987, p. 14-17.
Boertmann, D. 2000. The genus Hygrocybe.
Bouma, Adri & Ton van der Meché, 1988. Beheersplan Duinterrein Hengstepad, maart 1988., 56 pp, 2 kaarten.
Bouma, Henk, 1994. Broedvogelinventarisatie Botgat 1993. Steenloper nr. 63, mei 1994, p. 19-20.
Bremer, J. T., 1985. De Zijpe, bedijking en bewoning tot omstreeks 1800. Uitgeverij Pirola, Schoorl. 186 blz. ISBN 90 6455 037 9.
Bremer J.T., 1989 Heren, boeren en knechten. Bedijking en bewoning van de Wieringerwaard, 1610-1810, Schoorl, p.16.
Bremer J.T., 1991. De Zijpe, deel II: 1813-1920. Uitgeverij Pirola, Schoorl. 214 blz. ISBN 90 900 4676 3.
Bremer J.T., 1997. De Zijpe, deel III: 1920-1997. Uitgeverij Pirola, Schoorl. 296 blz. ISBN 90 6455 249 5.
Bremer J.T., 2010. De genese van de Kop van Noord-Holland en het westelijk Waddengebied. In: Van Groningen tot Zeeland. Uitgeverij Verloren, Hilversum.
Bureau Ten Haaf & Bakker, 1993. Vegetatiekartering van het Zwanenwater 1992.
Bureau Ten Haaf & Bakker, 1994. Het Nollenland van Abbestede, inrichting- en beheerplan voor de periode 1994-2004, LNH Castricum.
Bureau Ten Haaf & Bakker, 2008. Natuurontwikkeling Boskerpolder, inrichtingsschets voor natuur, landschap en recreatie, TH&B, Groet.
Bureau Ten Haaf & Bakker, 2008. Zandpolder, mogelijkheden voor natuurontwikkeling, TH&B, Groet
Buro Bakker, 1995. Vegetatiekartering van 20 natuurgebieden in de regio Hollands noorden 1993-1994. Deel 6 Schoorlse Duinen, Hargergat, Pettemerduinen, Kooibosch-Luttickduin, Korverskooi. Buro Bakker adviesburo voor ecologie te Assen. Projectnummer 93/35, Assen.
Camphuysen, K., 2010. Walvissen in Noord-Holland, vroeger en nu. Tussen Dijk en Duin (4), p. 14-18.
Creutzberg, F., J. Punselie, G.A. Roos & G.J. Welgraven (red.), 1995. Atlas van de natuurgebieden in de gemeente Den Helder. Uitgave Gemeente Den Helder.Dekker, P., 1986. Oude Boerderijen en buitenverblijven langs de Zijper Grotesloot, deel 1. Schoorl, p. 9-49.
Dienst Ruimte en Groen Provincie Noord-Holland, 1991. Zaaien of niet? Vegetatie-ontwikkeling in Natuurbouwproject het Refugium (Den Helder). Onderzoekbericht 2, afd. Onderzoek en Informatie, september 1991., pp. 8.
Dienst Ruimte en Groen Provincie Noord-Holland, 1997. Natuur in de kop. Uitgave Provincie Noord-Holland, Haarlem.
Doornick P.N., 1902. Inventaris van het Oud Archief van Callantsoog, Haarlem.
Drees, J.M., J.J.A. Dekker, A. Lavazza & L. Cappucci, 2007. Voorkomen en verspreiding van Rabbit Haemorrhagic Disease en Myxomatose in Nederlandse konijnenpopulaties. VZZ-rapport 2007.17. Zoogdiervereniging VZZ, Arnhem.
Ee, Gert van, 1996. Water in de Grafelijkheidsduinen ecologisch zeer waardevol. Dienst R&G, afdeling O&I, Provincie Noord-Holland.
Eeden, F.W. van, 1872. De omstreken van Alkmaar. Haarlem.
Eeden, F.W. van, 1893. Album der Natuur. Hoofdstuk: Van Callantsoog tot St. Pancras, p. 129-135.
Gemeente Den Helder, 1991. Ontwikkelingsschets recreatie en toerisme. Openbare Werken, Afdeling Stedebouw, d.d. 15-02-1991., pp 27, 1 overzichtskaart.
Gemeentearchief Den Helder, z.j. Oud-archief, nummer 134 ingekomen brieven, 1812-1831; Archief 1815-1900, nummer 174, waterleiding 1816-1899. Dossier aanleg Donkere Duinen.
Gevers, D.F., 1826. Verhandeling over het toegangbaar maken van de duinvalleien langs de kust van Holland – Gesteldheid des duinvlakten tusschen Petten en Huisduinen. Archief Natuurmonumenten.
Glas P. e.a., 1989. Petten – stiefkind van de zee. Uitgeverij Pirola, Schoorl.
Graaf H.W. de, 1892. Vogelfauna van Callantsoog, ongepubliceerd manuscript. Archief Naturalis, Leiden.
Grontmij, 2005. Waterbreed. Waterplan voor Den Helder.
Groot, Ellen, 2004. Vegetatiekartering Grafelijkheidsduinen, Landschap Noord-Holland.
Grootjans, A.P., E.J. Lammers en F. van Beusekom, 1995. Kalkrijke duinvalleien op de waddeneilanden, KNNV-uitgeverij.
Haaf, C. ten, 1985. Beheersplan Tuintjes, Refugium, Kwekerij. 32 pp.
Haaf, C. ten, 1996. Beheerplan Grafelijkheidsduinen (en Donkere Duinen). Uitgave Stichting Het Noordhollands Landschap, Castricum.
Haaf, C. ten, 1997. Natuurontwikkeling Grafelijkheidsduinen Projectmonitoring 1994-1997. Intern verslag Het Noordhollands Landschap, Castricum.
Haaf, C. ten, 2008. Zwanenwater vegetatiekartering 2008. Intern rapport Natuurmonumenten.
Haaf, C. ten & Th. Bakker, 2001. Duinzoom Den Helder, natuurontwikkelingsvisie. Buro Ten Haaf & Bakker, Groet.
Haaf, C. ten & Th. Bakker, 2010 De planten en vogels van het nog jonge Mariëndal in kaart gebracht. Landschap Noord-Holland, 2010, nr. 4, p. 10-14.
Haaf, C. ten, E.Kat & T.Bakker, 2008. Landschap en natuur van de Vereenigde Harger en Pettermerpolder. Tussen Duin en dijk 7 (2), p. 4 – 8.
Heimans, E., 1906. Aan het Zwanenwater. In Wandelen en waarnemen, Amsterdam.
Heusden, G. van, 1960. Den Helder stad van mijn dromen. De Mijlpaal.
Heusden, G. van, 1977. Van Nieuwe Diep tot Groot Den Helder. Nooy’s Drukkerij.
Hoek, Julie & H.C. Redeke, 1901. Flora van Helder. Handleiding tot het bestemmen der in en om Helder, Huisduinen en het Koegras wildgroeiende en op openbare plaatsen algemeene aangeplante kruiden, heesters en boomen. C. de Boer jr. te Helder MCMI, 216 pp; Supplement 1904.
Hof, E. van ‘t & P.L. van Oeffelt 1986. De vegetatie van de Grafelijkheidsduinen te Den Helder in relatie tot enkele milieufactoren. Een onderzoek ten behoeve van het beheer. Intern Rapport nr. 200 Vakgroep Bijzondere Plantkunde, Universiteit van Amsterdam.
Hoff, E.van ’t en P.A. van Oeffelt,1986. De vegetatie van de Grafelijkheidsduinen te Den Helder in relatie tot enkele milieufactoren. Intern Rapport nr 200, sectie BijzonderePlantkunde, Universiteit van Amsterdam.
Hoogheemraadschap Noordhollands Noorderkwartier. Beheersplan Waterkeringen 2006-2010.
Hydrochemie en hydrologie van duinen en aangrenzende polders tussen Callantsoog en Petten, Stuyfzand en Lüers, Kiwa 1992.
Jong, B. de, B. Foppema & T. van der Chijs, 2004. Broedvogels van het Nollenland bij Abbestede. Tringa, Schagen/ Landschap Noord Holland, Castricum.
Jong, B. de, B. Foppema& T. van der Chijs, 2005. Vogels van het Nollenland bij Abbestede, jaarrondtelling 2004-2005. Tringa, Schagen/ Landschap Noord Holland, Castricum.
Jonker, N., E. Kat & C. ten Haaf, 2009. Een zee van orchideeën. Resultaten van vijfentwintig jaar herstel van natte duinvalleien in het Zwanenwater. Tussen Duin & Dijk 4, p. 4-7.
Jonker, Nico, Eva Kat & Cor ten Haaf, 2009. Een zee van orchideeën. Resultaten van vijfentwintig jaar herstel van natte duinvalleien in het Zwanenwater. Tussen Duin & Dijk (4), p. 4–7.
Kapteyn, Kees, 1995. Kleine zoogdieren in de Grafelijkheidsduinen, het Wildrijk, en de eendenkooi ‘Kooilust’ in de kop van Noord-Holland. Rapport no. 95/1 – Noordhollandse Zoogdierstudiegroep (NOZOS). Amsterdam april 1995, 10 pp
Koningsbruggen, Jacqueline van (2002). R.W. van de Wint, schilder beeldhouwer bouwer. SUN, Nijmegen.
Koopman, Linda, 2011. De oude Abtskolk.Tussen Duin & Dijk, jaargang 10, nr 1, p. 8-10.
Korff, A. Beknopte Geschiedenis van Huisduinen en Den Helder, 1958.
Lambooij, Herman, 1987. Getekend Land. Nieuwe beelden van Hollands Noorderkwartier (derde druk 1990), Hoogheemraadschap Noordhollands Noorderkwartier, 160 pp, bijlage Archeologische kaart.
Landschap Noord-Holland, 2010. Verslag broedvogelinventarisatie Mariëndal 2010.
Landschap Noord-Holland, 2011. Strandplezier en strandplevier in de Kop van Noord-Holland. Brochure. Zie www.duinenenmensen.nl
Landschap Noord-Holland, 2007. Nollenlandschap van Den Helder. De natuur als kunstwerk. Een vernieuwend natuur-, landschaps- en kunstproject in een stedelijke omgeving.
Leentvaar, P., 1967. Duinmeren II: Zwanewater, Muy, Oerd en van Hunenplak. Jaarboek Dodonaea 35, p. 228-266.
Leentvaar, Ton, 2010. Rimpelrozen bedreigen Noordduinen. Natura 107 (2), p. 44-46.
Mourik, J. 2002. Struwelen en duingebruik in de zeeduinen bij Zandvoort. De Levende Natuur 103, p. 78-81.
Mourik, J., 2009. Amsterdamse Waterleidingduinen. In: Roos, R. (red.), 2009. Duinen en mensen Kennemerland. NatuurMedia, Amsterdam.
Nieuwland, Wageningen, 1993. Regiwaproject levend water Den Helder 1993. Bestekken en toelichtingen. Betreft natuurontwikkelingen in Julianadorp en gebieden zuid van de Linie. 12 pp + kaarten en tekeningen.
Olff, H., J. Huisman & B.F. van Tooren, 1993. Dynamics and nutrient accumulation during early succession in coastal sand dunes. Journal of Ecology 81, p. 693-706.
Oud, Martijn, 2009. De paddenstoelen van de dijken om de Vereenigde Harger- en Pettemerpolder. Coolia 52 (2), p. 77-83).
Oud, Martijn, 2009. De paddenstoelen van de dijken om de Vereenigde Harger- en Pettemerpolder. Coolia 52 (2), p.: 77-83.
Pictet, J. 1827. Notes sur la Nord-Hollande (Juin 1822) par un voyageur Suisse, au profit des malades des Provinces du Nord, Brussel: A. Weissenbruch.
Plantsoendienst Den Helder, 1987. Beheersplan De Donkere Duinen, november 1987, 85 pp.
Postmus, Erwin, Anton Keizer en Patricia Smits Schpouten, 1994. Beheer- en Inrichtingsplan.
Punselie, Hans, 1984. Broedseizoen 1984 in de Huisduiner Polder. Steenloper nr. 16, december 1984, p. 10-12.
Redeke, H.C., 1903. Plankton-onderzoekingen in het Zwanenwater bij Callantsoog. Nat.Wet.Verh.Holl.Mij.Wet. Derde Verzameling deel V. De Erven Loosjes, Haarlem.
Regionaal Archief Alkmaar, Oud-archief Zijpe en Hazepolder (1556-1811), inv.nr. 170 (Stukken betreffende het proces met de heren van Petten en Callantsoog tot handhaving van het recht van wildernis van de Zijpe).
Roobeek, Kees, 2010. Trichoglossum walteri (Berk) E.J. Durand: nieuw voor Nederland. Coolia 53 (1), p. 39-42.
Roobeek, K. 2009. Aardtongen in de duinen van Noord-Kennemerland. (2005 t/m 2008). RO-rapo 09/10. Bergen NH.
Roos, R., 1988. In Den Helder begint de victorie. Natuur en milieu 12, nr. 2, p. 9-12.
Roos, R. 1995. Bewogen kustlandschap. Schuyt & Co, Haarem
Roos, R. (red.), 2004. Opgewarmd Nederland. NatuurMedia, Amsterdam / Van Arkel, Utrecht.
Roos, R. (red.), 2009. Duinen en mensen Kennemerland. NatuurMedia, Amsterdam.
Rosing, H. 1995. Bodemkaart van Nederland: schaal 1:50.000. Toelichting bij de kaartbladen 9 West Rexel, 14 West en 14 Oost Medemblik, 15 West Stavoren en 19 West Alkmaar. DLO Staring Centrum, Wageningen.
Schendelaar, J.K., 1936a. Zomer in Hollands duinen. Helderse Courant, juli 1936. Betreft vochtig duinvalleitje bij paal 7.
Schendelaar, J.K., 1936b. Speurtocht in het Hollandsche duin. Helderse Courant, augustus 1936. Betreft vochtig duinvalleitje bij paal 7.
Schendelaar, J.K., 1980. De Flora van de Grafelijkheidsduinen bij Huisduinen (gemeente Den Helder); een vegetatiewaardering. (Behandeld gehele Helderse duingebied). Gestencild rapport, 24 pp + aanhangsel.
Schendelaar, J.K., 1984. Enkele opmerkingen over het verband tussen het Rijngedeelte van het Fluviatiele district en het Duindistrict. Gorteria, Deel 12, nr 3, p. 43-50.
Schendelaar, ].K. 1986. Wilde planten van Den Helder in 1900 en in 1985. Uitgave Gemeentebestuur Den Helder.
Schendelaar, J.K., 1994. Nieuwe aanwinsten van de Flora in Den Helder. (Betreft aanvullingen op ‘Wilde planten van Den Helder in 1900 en in 1985’. Steenloper nr. 65, oktober 1994, p. 21-22.
Schendelaar, Rens, 2004. Den Helder in de Tweede Wereldoorlog 1940-1945. Uitgave Helderse Historische Reeks no. 18.
Schoorl, H., 1969. Isaac Lemaire, koopman en bedijker. 224 pp.
Schoorl, H., 1973. Zeshonderd jaar water en land. Wolters-Noordhoff, Groningen.
Schoorl, H., 1979. ’t Oge – Het Waddeneiland Callantsoog onder het bewind van de heren van Brederode en hun erfgenamen, de graven van Holstein-Schaumburg, tot de verkoop aan vier Hollandse heren, ca 1250-1614. Historische Vereniging Holland. Hillegom.
Schoorl, H., 1980. De totale kosten van de Grote Zanddijk Callantsoog-Huisduinen, 1610-1611. Holland, 12e jrg., p.295.
Schoorl, H., 1985. De wordingsgeschiedenis van de Zijpe. Bijdrage tot de geofysische en historisch-geografische ontwikkeling. Historisch Geografisch Tijdschrift, 3e jrg. (1985), nr.3, p. 65-75.
Schoorl, H., 1990. Kust en kaart: artikelen over het kaartbeeld van het Noordhollandse kustgebied. Uitgeverij Pirola, Schoorl. 160 pp.
Schoorl, H., 1999. De convexe kustboog: Texel, Vlieland, Terschelling. Bijdragen tot de kennis van het westelijk Waddengebied en de eilanden Texel, Vlieland en Terschelling. Uitgeverij Pirola, Schoorl.
Schoorl, H. en J.T. Bremer, 1983. Volk aan het Marsdiep. Uitgeverij Pirola, Schoorl.
Schrieken, Ben, 1989. De vogels van de Razende Bol met lijst van waargenomen soorten 1985-1989. Steenloper nr. 40, oktober 1989, p 12-16.
Stichting Duinbehoud, 1992. Duinen voor de wind. Een toekomstvisie op het gebruik en het beheer van de Nederlandse duinen. Leiden juni 1992, 134 pp.
Stichting Het Noordhollands Landschap, 1994. Beheerplan Grafelijkheidsduinen (en Donkere Duinen). 64 pp, 5 bijlagen, november 1994.
Stichting Het Noordhollands Landschap, 1993?. Projektvoorstel regeneratie natte duinvallei Grafelijkheidsduinen, Den Helder. 10 pp, 2 bijlagen.
Stolk, Ton, 1994. Den Helder zet natuur in bij beheer water en oevers. Tuin & Landschap, Jaargang 16, aflevering 10, 13 mei 1994,p. 22-25.
Strijbos, Jan P, 1973. Het Zwanenwater. Natuurbehoud 4e jaargang nr 1, februari 1973.
Suringar, W.F.R., 1895. Verslag van de botanische excursie naar de duinstreek tusschen Kallantsoog en Petten dd. 31-08-1891, Nederlandsch Kruidkundig archief, 6e deel 2e stuk, p. 201-203 en bijlagen p. 234-240.
Uythoven, G. van, 1999. Voorwaarts Bataven! De Engels-Russchische invasie van 1799. Europese Bibliotheek, Zaltbommel.
Vliet, Chris van der, 1990. Broedvogelverslag Donkere Duinen, 1989, Steenloper nr. 43, februari 1990, p. 3-7.
Vliet, Fred van, 1992. Broedvogelmonitoring Project Mariendal van 1984 t/m 1991. Steenloper nr 55, oktober 1992, p. 7-11.
Walsh, E., M.D. 1983 Russen en Engelsen in Noord-Holland. Een verslag van de expeditie naar Holland in de herfst van het jaar 1799. Vertaald door H.G.D. Eysink Smeets. Uitgeverij Pirola, Schoorl.
Warming, E. (1895) Plantesamfund – Grundtræk af den økologiske Plantegeografi. P.G. Philipsens Forlag, Kopenhagen. 335 pp.
Wartena, J.G.R. & Chr. van Orden, 1962. Het Kooibos en Luttickduin. De Levende Natuur 65 (7), p. 163-169.
Westenberg, J., 1956. Oude kaarten en de geschiedenis van het voormalige eiland Huisduinen, Tijdschrift Koninklijke Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap, vol 73, afl.3, p. 223-240
Westenberg J. , 1961. Oude kaarten en de geschiedenis van het voormalige eiland Huisduinen. Verh.; KNAW, Amsterdam.
Westenberg, J., 1961. Oude kaarten en de geschiedenis van de Kop van Noord-Holland, Verhandelingen der Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, afd. natuurkunde eerste reeks, vol. 23, afl. 2, p. 1-68, 17 figuren, 17 kaartfoto’s, 8 foto’s.
Westenberg, J., 1963. Spel van land en water om Huisduinen en Den Helder, Westfrieslands Oud en Nieuw. Bundel van het Historisch Genootschap ‘Oud West-Friesland’ Vol. 30, p. 118-131.
Westhoff, V. M.F. Mörzer Bruijns en G. Kruseman, 1948 – Natuurwetenschappelijke Commissie van de Voorlopige Natuurbeschermingsraad, excursie Botgat.
Westhoff, V., 1962. Vegetatieopnamen Kooibosch-Luttickduin uit 1962, Synbiosys landelijke database vegetatieopnamen, Alterra, Wageningen.
Westhoff, V., P.A. Bakker, C.G. van Leeuwen en E.E. van der Voo, 1970. Wilde Planten, flora en vegetatie in onze natuurgebieden. Deel 1, Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten, 320 pp.
Witteveldt, M., R. van ’t Veer m.m.v. D. van Dijck, 2006. Beheerplan Wildrijk. Intern Rapport Landschap Noord-Holland.
Woets D., 1972. Vogels van het Zwanenwater, Klaas Woudt bv, Zaandijk.
Wondergem, H.E., 2008. Vegetatiekartering van het Kooibosch-Luttickduin, Staatsbosbeheer Regio West, Amsterdam.
Wondergem, Hans, 2009. De mossen van het bos en schraalgrasland van het Kooibosch-Luttickduin. Buxbaumiella 82, p. 22-26.
Wynhoff, I. & F. Drieman, 1984. Beschrijvend en experimenteel onderzoek naar de invloed van inundatie op de vegetatie in het Zwanenwater. Doct. verslag K.U. Nijmegen.
Zijp, Marc, 1990. Broedvogelinventarisatie Grafelijkheidsduinen ’88 t/m ’90, Steenloper jrg. 8, nr. 47, december 1990, p. 8-18.
Zuurbier J., H. Brandsma & B. Wagenaar (red.), 1998. De lange herfst van 1799, de Russisch-Engelse invasie in polder en duin. Uitgave Stichting Herdenking 1799.
[/expand]
Pingback: Duinen en mensen » De koning van Spanje en de duinen bij Petten: beweiding verboden