over de site | contact | info auteurs | toegang auteurs
  • Home
  • Nieuws
  • Thema’s
    • Ontstaan van de kust
      • Duinen als zeewering
      • Klimaat en duinen
    • Archeologie
    • Zeedorpen
    • Jacht
    • Duinlandbouw
    • Cartografie
    • Veldnamen
    • Militaire kustverdediging
    • Waterwinning
    • Natuur en landschap
      • Flora en vegetatie
      • Fauna
      • Bos
      • Natuurbeheer
    • Strand
    • Recreatie
    • Beeldende kunst
  • Gebieden
    • Zeeland
    • Zuid-Hollandse eilanden
    • Zuid-Hollandse vasteland
    • Zuid-Kennemerland
      • Amsterdamse Waterleidingduinen
      • Nationaal Park Zuid-Kennemerland
      • Kennemerstrand
    • Noord-Kennemerland
      • Wijk aan Zee
      • Noordhollands Duinreservaat
      • Bergen
      • Schoorlse Duinen
    • Noordkop
      • Camperduin-Petten
      • Zwanenwater
      • Zijpe- en Hazepolder
      • Callantsoog
      • Noordduinen
      • Den Helder
    • Texel
      • Zuidpunt van Texel
      • Duinen bij Den Hoorn
      • Duinen bij De Koog
      • Ten noorden van De Koog
    • Vlieland
    • Terschelling
    • Ameland
    • Schiermonnikoog
    • Rottumerplaat / Rottumeroog
  • Landschapselementen
    • Eendenkooien
    • Landgoederen
    • Wegen en paden
    • Kanalen
    • Stuifdijken
    • Agrarisch
    • Militair
    • Heemtuinen
    • Recreatief
  • Portretten
  • Onderzoek
  • Hotspots
  • Natuurmedia
rss

Artikel

04
FEB
2015

De bosgeschiedenis van de Oude Duinen

Esther Vogelaar
Den Haag en Scheveningen
Tags : 's Graven wildernissen, AVN-Haagwinde, buitenplaatsen, Karolingische tijd, landgoederen, oude duinen, Romeinse tijd, strandwallen
Posted By : Aletta de Ruiter
Comments : 1
De kust tussen Maas en Rijn in de Romeinse tijd. (A. Waasdorp)

De kust tussen Maas en Rijn in de Romeinse tijd. (A. Waasdorp)

Ontleend aan Haagwinde september 2014

Hoeveel invloed heeft de mens in de loop der eeuwen gehad op de ontwikkeling van de bossen op de oude strandwallen? Het Haagse bos is een laatste overblijfsel van die duinbossen. Esther Vogelaar deed er in 2012 wetenschappelijk onderzoek naar en kwam tot de ontdekking dat het (nuttig) gebruik van bos en ontbossing elkaar sterk hebben afgewisseld.

Het geheel van oude strandwallen en –vlakten in het Nederlandse kustgebied wordt het Oude Duinlandschap genoemd. Het grootste deel van dit landschap bevindt zich tussen Den Haag en Haarlem en heeft zich tijdens het Holoceen (vanaf circa 10.000 Before Present) ontwikkeld. Op de strandwallen ontwikkelden zich in de loop der tijd bossen.

Romeinse overheersing
De periode 0-300 stond in het teken van Romeinse overheersing in Nederland. De Romeinse invloed was vooral merkbaar voor mensen rondom en ten zuiden van de opgetrokken Rijksgrens (Limes) en in mindere mate voor stammen ten noorden van de Limes. De Romeinen legden tal van forten en wegen aan waarbij grote hoeveelheden hout zijn gebruikt. Zo ook voor de ontwikkeling van de stad Forum Hadriani bij het huidige Voorburg (zie figuur 1). Veel van het gebruikte hout was van lokale tot regionale oorsprong. Voor de Romeinen hadden bomen en bos voornamelijk een gebruiksfunctie. Voor de lokale bevolking was ook de religieuze betekenis van belang. Bomen en (open plekken in) bossen werden in Europa wijdverbreid vereerd. Zij werden beschouwd als toegangen tot of verblijfplaatsen van de goden. Onder invloed van de Romeinse cultuur verminderde deze religieuze betekenis geleidelijk. Aan het einde van de Romeinse tijd (circa 300) was het bos als gevolg van (over)exploitatie nagenoeg verdwenen.

Karolingische tijd

Anonieme prent van het Haagse Bos uit 1850 naar J. van der Haagen, ca. 1615-1669 (Beeldbank Haags Gemeentearchief)

Anonieme prent van het Haagse Bos uit 1850 naar J. van der Haagen, ca. 1615-1669 (Beeldbank Haags Gemeentearchief)

De periode 700-900 kenmerkte zich door de Frankische machtsovername in Nederland en staat bekend als de Karolingische tijd. Deze tijd staat in het teken van de kerstening van de inheemse heidense bevolking. Heiligdommen, vergelijkbaar met die in de Romeinse tijd, kregen een christelijke betekenis of werden vernietigd. Een mogelijk relict van een heidens verleden bevond zich tot 1750 op de huidige begraafplaats Eikenduinen te Den Haag. Hier werden toen bij afzandingswerkzaamheden o.a. een ashoop, botten en geweien gevonden die toen reeds geïnterpreteerd werden als een vroegmiddeleeuwse heidense offerplaats in het bos. Dit is niet ondenkbaar omdat offerplaatsen zich vaak in het bos bevonden en de vondst van hertengeweien duidde op de aanwezigheid van bos ter hoogte van Eikenduinen. Het toponiem ‘Eikenduinen’ geeft dit ook aan. Als gevolg van de kerstening zijn mogelijk heilige bomen en bossen verdwenen. Niettemin was ontbossing een gevolg van de toenmalige bevolkingsgroei en de daaraan gekoppelde noodzaak voor uitbreiding van landbouwgronden. Naast ontbossing kwam ook het nuttige gebruik van bomen en bos weer onder de aandacht. Door het feodale stelsel was grondbezit centraal geregeld en werd het land systematisch geëxploiteerd. Bos was hierbij een noodzakelijke natuurlijke voorziening van bouwhout en brandstof en het loof en de vruchten dienden als veevoer.

Haagse Bos. Stadsplattegrond van Den Haag van J. van Deventer, ca. 1560 (www.gahetna.nl)

Haagse Bos. Stadsplattegrond
van Den Haag van J. van Deventer, ca. 1560 (www.gahetna.nl)

’s-Graven wildernissen
Vanaf ongeveer 1200 hebben de graven van Holland de macht over het kustgebied. In de loop der tijd hebben zij zich de zeggenschap over de ‘woeste’ bossen en duinen toegeëigend als ’s-Graven wildernissen. Na het midden van de 13e eeuw werd Den Haag het bestuurlijk middelpunt van de graven. Bossen werden beheerd voor de houtproductie maar waren voor de graven voornamelijk van belang voor de jacht of werden ter ontginning uitgegeven. Door de aanwezigheid van turf (veen) was hout als brandstof minder van belang. Een omvangrijk jachtgebied lag bij Den Haag. De naam ‘s-Gravenhage is een echt toponiem, de naam zegt iets over de omgeving. In het Middelnederlands betekent haga ‘omhaagd gebied’ of ‘jachtterrein’. In de 13e/14e eeuw lagen er verschillende bossen in de regio Den Haag: de Houte, de Meynte, de Berkenrijs, het Oude bos, het Korte bos en het Schakenbos. Ergens eind 14e of begin 15e eeuw ontstond in grafelijke kringen, vanwege onrechtmatig gebruik, serieuze bezorgdheid om de fysieke staat van die bossen en werden maatregelen getroffen om verval tegen te gaan. Aan het einde van de Middeleeuwen (circa 1500) was door ontginning rond Den Haag echter alleen het Haagse Bos nog overgebleven (zie figuur 3).

Buitenplaatsen en landgoederen
Vanaf ongeveer 1650 ontstaan buitenplaatsen en later landgoederen op de oude strandwallen waardoor er bos terugkeert. Het begrip buitenplaats en landgoed wordt wel eens door elkaar gebruikt. Een buitenplaats bestaat uit een huis met bijgebouwen en tuin of park.

Op de strandwallen werd gewoond

Op de strandwallen werd gewoond

Een landgoed omvat een samenhangend gebied van natuur, weide, (hakhout/productie)bos, tuin of park dat als bedrijf wordt beheerd. De ontwikkeling van buitenplaatsen had te maken met de economische groei van Holland vanaf ongeveer 1350 en de bloeiperiode in de 17e eeuw (Gouden Eeuw). De rijke burgerlijke elite kon zich een buitenplaats veroorloven. De motieven voor aanleg waren drieledig: belegging, status en recreatie. Jacob Cats (1577-1666) dichter, staatsman en eigenaar van de buitenplaats Sorgvlieth schreef: ‘Is ‘t niet een zoet vermaak, in ‘t groen te mogen treden’. In de tweede helft van de 17e eeuw neemt het aantal buitenplaatsen toe waarbij de tuinen en parken steeds mooier en groter werden. Deze zijn dan nog strak aangelegd (barok). Vanaf ongeveer 1760 doet de Engelse landschapsstijl zijn intrede waarbij een geïdealiseerd natuurlijk landschap werd nagebootst. Drie generaties Zocher verbonden tussen 1780-1915 hun naam als tuinarchitect aan vele Hollandse landschapsparken. Na 1850 gingen als gevolg van de aanleg van spoorwegen, industrialisatie en stadsuitbreiding ook veel buitenplaatsen en landgoederen verloren. Toch is er, dankzij de stedelijke groengebieden inmiddels weer veel meer bos dan aan het eind van de Middeleeuwen.

Ontleend aan een geweldig interessant verhaal: Esther Vogelaar (2012): Bosgeschiedenis van het Oude Duinlandschap in politiek, sociaal en economisch perspectief; MSc thesis Bos- en natuurbeheer Leerstoelgroep Bos- en natuurbeleid FNP – 80436 WUR

 

:

Gerelateerde artikelen:

  1. Het Haagse Bos
  2. De vorming van een Haags Bosje
  3. Berbice, buitenplaats van Begeer
About the Author
Aletta de Ruiter is eigenaar van De Groene Vraagbaak (communicatie-adviesbureau voor de stedelijke groene ruimte). Daarnaast vervult ze de taak van redacteur en eindredacteur voor het kwartaalblad Haagwinde van de Haagse Natuurbeschermingsvereniging AVN (www.avn.nl) En nog enkele bestuurstaken bij verschillende natuurverenigingen in Den Haag e.o.

Social Share

    One Comment

    1. Pingback: Duinen en mensen » Gered uit archieven & laden, februari 2015

    Leave a Reply Reactie annuleren

    *
    *

    Digitale documentatie duinen Voorne

    Overzichtskaart hotspots: wandelingen met bijzondere planten

    hotspots duinen wandeling Bezoek hotspots bloeiende duinen

    Boeken

    Duinen en mensen Voorne

    Aan rijkdom is op Voorne geen gebrek.
    42,50

    Bestel

    Bloeiende duinen

    'Een ‘must-have’ voor planten- en duinliefhebbers.’ (Bionieuws)
    van 29,50 naar 19,50

    Bestel

    Het vroon ontrafeld

    40 jaar waterwinning en natuurherstel in de Middel-en Oostduinen op Goeree

    Bestel

    Duinen en mensen Noordkop & Zwanenwater

    De slankste kuststrook van ons land. Waar duin en dijk vervloeien. Slechts 17,50.

    Bestel

    Duinen en mensen Texel

    De Texelse duinen en kwelders zijn van een betoverende schoonheid. Slechts 9,50

    Bestel

    Niet zonder elkaar

    Beste natuurboek van 2015 en zeer actueel
    nu 9,50 ook als pdf

    Bestel

    Het achterboek: online achtergronden bij Bloeiende duinen

    Aanmelden nieuwsbrief



    Doorzoek alle artikelen

    • Voorne; persbericht nr. 7: Kustlandschap in één hand naar grote en kleine brokken: natuurgebied, bebouwing of landg… https://t.co/esyyLyFaE2 15 hours ago
    • Duinen en mensen Voorne; persbericht nr. 6: de Heveringen als oudste duinkern https://t.co/55PV2rSVW3 https://t.co/TMkMrqYtaC yesterday
    • Duinen en mensen Voorne; persbericht nr. 5: Waarom liggen er dijken aan de binnenduinrand tot in het duin?… https://t.co/My2h4jamE4 2 days ago
    • Duinen en mensen Voorne; persbericht nr. 4: rijke collectie dubbelbeelden toont veranderingen duinlandschap Voorne… https://t.co/ORcvQ1d5D5 3 days ago
    • Duinen en mensen Voorne; persbericht nr.3: het oeroude Berkenrijs bestaat nog steeds. https://t.co/P4HnewD7di https://t.co/rNOhlwn3ie 4 days ago
    • Duinen en mensen Voorne; persbericht nr. 2: nieuw onderzoek onthult unieke geologie van de kust van Voorne… https://t.co/kdcBkkrAL2 5 days ago
    • Voorne behoort met 135 soorten broedvogels tot de vogelrijkste gebieden van Nederland, veel rijker dan de vasteland… https://t.co/yKa3KEpqO2 6 days ago
    • https://t.co/GM1sBmaJ1J 22 days ago
    • Duinen en Mensen Voorne De boekpresentatie is op 8 april vanaf 14.30 uur in Cultureel Centrum De Man, Burgemeester… https://t.co/sxtGd4x3m8 22 days ago
    • De hoogste tijd om een nieuwe kustlijn te bouwen https://t.co/SMbSKy4Jx0 via @nrc De droom van baggeraars of definitieve breuk met natuur? over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/z8LOuHxS6x over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/MKj2wPyoUe over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KnLt93 over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KntRKt over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/NHMol9ZqCv over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/GJfzDwligz over a year ago
    • Hotspot Hoek van Holland: nieuwe vallei en groene strand https://t.co/665qaA6IE7 https://t.co/7i5BcbHm7I over a year ago
    • Het verborgen duin https://t.co/N1tYABTHO7 https://t.co/ixXaeJCBIS over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/OIhH95kvbP over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/G8iQPhjqv3 over a year ago

    Auteurs

    Auteurs die een verhaal + beeld over een duinthema of over een gebied breed willen verspreiden kunnen contact met de redactie opnemen. Het kan gaan om nieuwe verhalen, maar ook om bestaande artikelen in de vorm van een pdf. De redactie zoekt ook correspondenten: contactpersonen in een bedrijf / instelling of vereniging. Een correspondent kan de redactie van duinenenmensen.nl in contact brengen met een of meer auteurs, of bestaande artikelen aanleveren. Informatie voor auteurs Auteurs van boeken Duinen en mensen en hun bijdrages op deze site

    Duinen en mensen boeken

    Duinen en mensen is een serie boeken over de Nederlandse kust. Cultuur en natuur van het kustlandschap worden gelijkwaardig en veelzijdig beschreven. Met honderden nieuwe kaarten en de laatste stand van wetenschap. Kennemerland (2009), Noordkop en Zwanenwater (2011) en Texel (2013). Bestel
    Deze site is een initiatief van Uitgeverij Natuurmedia, en tot stand gekomen met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds


    KVK nr.: 37075141 - BTW nr.: NL074839743B01 - Adres: Nieuwendijk 2, 3252 LK Goedereede - Tel: 06 51 79 29 79
    Redactie: Rolf Roos, Nico van der Wel,
    Machiel van Wijngaarden, Danny Zuurbier


    Wilt u deze site steunen? Klik hier.

    Ontwerp en ontwikkeling: toomanywords.nl