Door Frans Beekman

In deze rubriek over het Haagse groen in de vorige eeuw kwam één van de bekendste gebieden nog niet aan de orde: het Haagse Bos. Het is een klein wonder dat te midden van de stedelijke huizenzee dit min of meer natuurlijke loofbos gespaard is gebleven.

In de Middeleeuwen strekte zich op de strandwallen een ‘oerbos’ uit. Door houtkap verdween veel, maar bij Den Haag bleef een deel bestaan. Aan de noordkant langs de Benoordenhoutseweg ligt nog steeds het lage reliëf van de binnenduinen, dat heel lang ‘Het Slachveld’ heette, dat wil zeggen dat het afgescheiden was als jachtgebied. Op een kaart uit 1645 is het vrij open met verspreide bomen. Het zuidelijk deel van het Haagse Bos, begrensd door de Bezuidenhoutseweg, lag in een venige strandvlakte. Naast Huis ten Bosch lagen hier begreppelde ‘elsakkers’. Het afgezette takkenhout was brandstof voor de bakkersovens. Het bos leverde eveneens hout en ook turf voor het grafelijke hof.

Leidsche Straatweg in het Haagsche Bosch (1905). Elektrochromie H.S. Speelman, Amsterdam. Collectie F. Beekman.

Op de eerder genoemde kaart staat aan de stadskant: ‘De waranden ghenaempt de Coecamp’. Het woord warande duidt ook op jachtterrein, in de duinen altijd van konijnen in halfwilde staat. Het vee op de Koekamp leverde vlees en zuivelproducten. In het midden van de 15e eeuw werd onder Filips de Goede het Haagse Bos omringd door sloten om de afwatering te verbeteren. Het Haagse Bos was dus een jachtdomein en was niet toegankelijk. Dankzij de graven van Holland bleef het bos behouden. Naast de Koekamp ligt het Malieveld en die veldnaam is afgeleid van maliebaan, waar het kolfspel werd beoefend. Kort na 1970 werden door een scholier zo’n 40 kolfballen in het bos gevonden. Ze stamden uit de 15e en 16e eeuw en waren van klei gebakken met een glazuurlaagje (‘Keulse kloten’).

Aanslagen op het Haagse Bos
Tijdens de beginjaren van de Opstand ging het Haagse Bos bijna ten onder. Huursoldaten kapten bomen voor de aanleg van schansen rondom Leiden. In 1575 dreigde al het hout verkocht te worden om de oorlogsschuld te betalen. Een smeekschrift van burgers en bestuur van Den Haag leidde in 1576 tot een overeenkomst (Acte van Redemptie). Met deze afkoop schold de stad het uitgeleende geld aan de Staten van Holland kwijt en betaalde ook nog duizend Carolusguldens. De Staten beloofden ‘voor eeuwig’ het Haagse Bos te sparen en te onderhouden. Voortaan was het bos toegankelijk voor het publiek.
Ruim 300 jaar later probeerde Napoleon het Haagse Bos te verkopen. Gelukkig trok koning Willem I zich het lot van het bos aan. Tijdens zijn regering werden tussen 1819 en 1821 grote vijvers gegraven. Met het vrijkomende zand werd het zuidelijk deel van het bos opgehoogd. Ook kwam er een molentje voor de afwatering naar de Schenk.

Verwoesting langs de Leidsche Straatweg door de orkaan van 1911. Collectie F. Beekman

In de 19e eeuw werd delen van het bos herhaaldelijk door storm verwoest, zoals in 1860 en 1881. Als oplossing werd door deskundigen gepleit voor regelmatige dunning en verjonging. Betreurd werd de verdringing van de eik. De grootste ramp was wel de orkaan in de nacht van 30 september op 1 oktober 1911. De bomen waren te hoog opgeschoten, te ondiep geworteld en stonden nog in blad. Bovendien was de grond kurkdroog. Met windkracht 12 uit het noordnoordwesten werd vooral de noordkant van het bos getroffen. In totaal waren 2648 bomen scheef- of omgewaaid en zelfs doorgebroken. ‘Staatsboschbeheer’ gaf voor 20 cent een brochure uit met zwartwit foto’s en twee fraaie kaarten uit 1645 en 1912 met de kaalgeslagen gedeelten en heel precies ‘de plaats van opname der bij het rapport gevoegde photo’s’.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog sneuvelden veel bomen (70 %) in het Haagse Bos door de aanleg van de anti-tankgracht en afvuurplaatsen van de V2-raketten. Ook werd veel hout door de Hagenaars gekapt. Een massale herplant volgde na 1945.
Twee grote wegdoorsnijdingen brachten nieuwe aanslagen: de Laan van Nieuw Oost Indië in 1920 en de Utrechtse Baan in 1976. Ook de Benoorden- en Bezuidenhoutseweg werden breder: het Haagse Bos werd door die vier autowegen ingesloten. Toch heeft Staatsbosbeheer veel behouden en vooral onderhouden. Het huidige Haagse Bos is een prachtig gevarieerd loofbos.