Overgenomen uit Haagwinde, december 2013

Landgoed Oosterbeek krijgt een grote opknapbeurt. Het onderhoud van dit landgoed op de grens met Wassenaar moest jarenlang wachten op extra budget.  Nu er groencompensatie-gelden beschikbaar zijn vanuit de bouw van de nieuwe, ernaast gelegen Amerikaanse Ambassade willen de groenbeheerders dan ook graag flink aanpakken. Maar de AVN vindt dat dat niet ten koste mag gaan van monumentale eiken.

Landgoed Oosterbeek ligt ingeklemd tussen tankgracht, Benoordenhoutseweg, Julianakazerne en het fietspad Van Brienenlaan.
De belangrijkste eikenlaan loopt meanderend door het bos vanaf het punt tussen de gebouwen naar het noorden tot aan de brug bij de Van Brienenlaan

Op zaterdag 23 november kregen wijkbewoners uit Benoordenhout en andere geïnteresseerden de gelegenheid om met de beleidsmakers van de gemeente te praten over het toekomstige groot onderhoud in Oosterbeek. In een tent op de grote weide en tijdens een wandeling over het landgoed werden de plannen toegelicht.
Er is lang geen onderhoud gepleegd aan het landgoed en iedereen is het eens over herstel van paden, oeverbeschoeiing,  parkmeubilair, vervangen van struiken en herstel zichtlijnen. Maar het voornemen om alle circa anderhalve eeuw oude eiken langs de boslanen te vervangen voor jonge bomen vinden de meeste bezoekers geen goed plan. Ook de AVN heeft een zienswijze geschreven tegen het voornemen om 126 volwassen bomen te kappen.

De oude eikenlaan

Die oude eikenbomen zijn inmiddels monumentaal en dragen de sporen van een lang bosleven. Ze zijn tussen 1850 en 1880 met een onderlinge afstand van 6 meter als laanboom aangeplant. Niet alle bomen hebben die lange periode overleefd, maar van wat er nu nog staat, is het merendeel vitaal genoeg om nog een lang leven door te groeien op deze plek. Vanwege hun ouderdom geven ze een speciaal karakter aan het landgoed. De huidige eiken zijn met hun kruinen mooi ingepast in de kruinhoogte van het omringende bos, een voorwaarde om te kunnen overleven, want eiken hebben licht nodig. Jonge eikenbomen zullen dan ook weinig groeikans krijgen als ze in de schaduw van dat omringende bos moeten opgroeien.

Specifiek landgoed-element
De landschapsarchitecten van de gemeente kiezen voor vervanging omdat laanbomen een typerend landgoedelement zijn in de Engelse landschapsstijl van Oosterbeek. Groot onderhoud betekent voor hen dan ook: het terugbrengen van de lanenstructuur met de specifieke eigenschap van een complete boslaan die er uniform uitziet. Het landgoed krijgt op die manier een ‘make-over’ en kan er in het gedachtengoed van de architecten weer jaren tegen. ‘Het wordt een investering voor de volgende 150 jaar’, is het verkoopargument.
Aanvankelijk was het de bedoeling om nieuwe eiken te planten op plaatsen waar de oude zijn weggevallen, maar dan ontstaat er geen uniform aanzicht. Bovendien zou ook deze jonge aanplant een lichtprobleem hebben bij het opgroeien. Reden waarom er een kapaanvraag is ingediend voor 126 grote laanbomen.  Daar zijn ook andere boomsoorten bij die in de weg staan of licht wegnemen van de nieuwe laan.
Tijdens de informatiebijeenkomst kon het publiek kennis nemen van de nieuwe situatie met jonge eiken. Op een compilatiefoto stond de nieuwe jonge laanstructuur ingebed tussen het achterliggende oude bos. Dat bracht het enorme contrast tussen het karakter van oud en jong bos goed in beeld.

Bosmonument met eigen ecotoop
Landgoed Oosterbeek is in zijn huidige vorm een bosmonument met een eigen ecotoop. Grote aantallen organismen maken van de oude bomen gebruik, uiteenlopend van broedende vogels tot insecten en vleermuizen. De oude bomen zorgen daardoor voor een veel grotere biodiversiteit dan jonge bomen.
Dat de onderste takken van opgroeiende bomen die vlak naast elkaar staan langzaam afsterven is een natuurlijk proces. Die takken krijgen niet voldoende licht. In de commerciele bosbouw wordt die eigenschap zelfs met opzet gehanteerd om lange rechte takloze stammen te verkrijgen. De aanwezigheid van afstervende onderste takken betekent dus niet dat de boom ongezond is. Als die takken een gevaar opleveren voor wandelaars, dan moeten ze er op tijd afgezaagd worden. Dat hoort bij het bosbeheer.
Ook de kruinen van de eiken zijn niet allemaal even groot, want de bomen moeten concurreren met de boomkruinen van het omringende bos. Bomen die op het zuiden staan hebben grotere kruinen dan de bomen aan de noordzijde van de laan. Maar ook voor een kleinere kruin geldt dat de boom gewoon gezond kan zijn. Vreemd genoeg waren dit wel de argumenten van het onderzoeksbureau dat is ingehuurd om de vitaliteit van de eiken vast te stellen. De conclusie van de onderzoeker was dat 97% van de eiken vanwege ernstige afstervingsverschijnselen aan het eind van hun leven was.  De onderzoeksvraag bleek echter van grote invloed te zijn op die conclusie, want als deze bomen niet als laanboom maar als bosboom zouden zijn beoordeeld, zou het advies veel milder hebben geklonken. Van laanbomen wordt verwacht dat ze meer uniform een gezamenlijke levenskans hebben. Een bosboom wordt individueel beoordeeld.

Levend monument
Het mag duidelijk zijn dat je zo’n levend monument niet op dezelfde manier kunt restaureren als een monumentaal gebouw.  Levend groen is überhaupt moeilijk te beoordelen door de bril van een architect. Die kijkt immers naar een momentopname waarop het ontwerp een mooi beeld oplevert. Natuur groeit voortdurend dat beeld uit, dus wat dit jaar een mooi ensemble is,  kan over vijf jaar opeens uit de maat gegroeid zijn. Een echt landgoedpark vergt daarom jaarlijks onderhoud en niet alleen op de momenten dat er toevallig budget beschikbaar is.

Andere aanpak
Tijdens de discussie in het veld werd duidelijk dat er heus nog wel een andere variant op deze onderhoudsbeurt te bedenken is. Eigenlijk vond bijna iedereen het een drastische ingreep en zonde om de nog resterende oude bomen te offeren. De reactie van de wijkbewoners was voornamelijk emotioneel, waarbij veel genuanceerde, maar vooral ook ongenuanceerde opmerkingen tussen de bomen bleven hangen. De deskundigen voerden een vakmatig gesprek over lichtconcurrentie, internodiën,  waterlot, jaarringen, actieve en slapende knoppen en vooral over winnaars en verliezers. En dat laatste had uitsluitend betrekking op de bomen.
De AVN gaat al haar kennis en invloed aanwenden om de oude eiken van Oosterbeek te behouden. Het gaat om 126 bomen (waaronder ook andere boomsoorten)  waarvoor nu al een kapvergunning is aangevraagd bij de gemeente Wassenaar. Den Haag is eigenaar van het landgoed maar het ligt op grondgebied van Wassenaar. De AVN heeft evenals drie andere belangenpartijen een zienswijze ingediend. Indien de kapvergunning toch wordt verleend, zullen we ook bezwaar indienen. Maar vooralsnog proberen we in goed overleg tot een oplossing te komen.