Nico van der Wel

Bij het doorpluizen van archieven voor Duinen en mensen Voorne dook een paar keer de grote trap (Otis tarda) op, in het verleden ‘trapgans’ genoemd. Een prachtige grote vogel, oorspronkelijk van steppenlandschappen en andere min of meer natuurlijke droge graslanden, ook wel graanakkers en braakliggend land. De soort broedt al lang niet meer in Nederland en is alleen soms nog als dwaalgast present. In het Land van Voorne – ofwel de Zuid-Hollandse eilanden – was de grote trap in de 17e eeuw zo algemeen dat hij voorkomt in jachtverordeningen en dat de ‘vlucht van de trapganzen’ verpacht werd.

Uit 1642 vinden we een vermelding in de jaarrekening van de rentmeester-generaal van het Land van Voorne – de eilanden Voorne, Goeree en Overflakkee (bron: Van Alkemade en van der Schelling, 1729). De rentmeester-generaal ging over het beheer van de bezittingen van de Staten van Holland en ook bijvoorbeeld het heffen van tol- en molenrechten (belastingen) en het verpachten van jacht en visserij. Onder de verpachtingen van ‘duinen en waranden’ (lage duinen voor konijnenteelt) van Voorne en Goeree vinden we een vermelding van ‘De vlugt van de Trap-ganzen’, met een pachtsom van welgeteld 1 Vlaamse pond per jaar (ongeveer een weekloon voor ambachtslieden). Ter vergelijking: de duinen van Oostvoorne werd voor de konijnenteelt aan duinmeiers verpacht voor jaarlijks 400 Vlaamse ponden. Of het schieten (of vangen?) van de vogels op Voorne plaatsvond of op Goeree of op allebei, is niet helder.

Historisch ecoloog Jan de Rijk meldt in een publicatie over de kraanvogel en de grote trap door de eeuwen heen, dat de grote trap voorkwam in Utrecht en Holland en een geliefd maar zeldzaam jachtwild was. Zo was het in Utrecht vanaf 1581 verplicht om een geschoten grote trap aan te bieden aan de houtvester. De Rijk schrijft “De aanbrenger kreeg twee Philips gulden als beloning. Deze bijzondere regeling wijst er op dat het eten van een grote trap een buitenkansje was.” Bij een geslaagde jacht kon de pachter van 1642 zijn geschoten trappen waarschijnlijk goed verkopen.

De grote trap in jachtverordeningen

Een andere belangrijke bron van informatie over het voorkomen van vogelsoorten is de regelgeving voor de jacht. In de jachtverordeningen van het Land van Voorne komt de grote trap geregeld voor, eerst begin 16^e eeuw en daarna vanaf begin 17^e eeuw tot aan het einde van de 18^e eeuw (de Rijk, 2019). In de inleiding van de jachtverordening van 1750 bijvoorbeeld worden allerlei misstanden en overtredingen gemeld, waaronder het (illegaal) vangen en/of schieten van “Patrysen Faisanten Korhoenderen wilde Zwaanen Trapgansen Reygers  Scholvaarts [aalscholvers] Kraanen [kraanvogels]”. Deze laatste vogelsoort klinkt door in de naam van het 18e-eeuwse landgoed Kranenhout, gelegen op de grens van de Oostvoornse Heveringen en de polder.

De oprukkende ontginningen en het intensievere landgebruik maakten een einde aan de grote trap in Nederland, eerst als broedvogel en daarna ook als trekvogel. De Rijk concludeert op basis van bronnen uit de 16e en 17e eeuw dat de grote trap waarschijnlijk vanaf begin 17e eeuw geen broedvogel meer was in Nederland. De Commissie Dwaalgasten Nederlandse Avifauna legt dat moment rond 1800.

Dwaalgast

De dichtstbijzijnde populatie zit (volgens Wikipedia) in Saksen Anhalt en Brandenburg. O.a. Midden- en Oost-Europa en Spanje kennen nog flinke populaties. In Nederland waren er in de vorige eeuw af en toe invasies van groepen, de laatste in 1987. Sindsdien is er nog af en toe een dwaalgast. Waarneming.nl meldt recente bewezen waarnemingen (met foto) van winter 2021-2022 in Polder het Groene Strand in Friesland, twee jaar daarvoor in de polder Oostvoorne. Het gaat echt om dwaalgasten (‘maximaal aantal individuen 1’) die natuurlijk veel vogelaars trekken (‘maximaal aantal waarnemingen 1589’ in het geval van Oostvoorne). Voor de zeldzame vogels van nu was het goed geweest als ze allemaal op de fiets waren gekomen…

Bronnen

• Foto’s: Wikimedia Commons
• K. van Alkemade en P. van der Schelling (1729). Beschrijving van de stad Brielle en den lande van Voorn. Pagina 349 e.v. Via google books.
• Jan de Rijk (2019). Grote trap en kraanvogel als historische en broedvogel in Nederland. Tijdschrift voor Historische Geografie 4-2 (2019)