over de site | contact | info auteurs | toegang auteurs
  • Home
  • Nieuws
  • Thema’s
    • Ontstaan van de kust
      • Duinen als zeewering
      • Klimaat en duinen
    • Archeologie
    • Zeedorpen
    • Jacht
    • Duinlandbouw
    • Cartografie
    • Veldnamen
    • Militaire kustverdediging
    • Waterwinning
    • Natuur en landschap
      • Flora en vegetatie
      • Fauna
      • Bos
      • Natuurbeheer
    • Strand
    • Recreatie
    • Beeldende kunst
  • Gebieden
    • Zeeland
    • Zuid-Hollandse eilanden
    • Zuid-Hollandse vasteland
    • Zuid-Kennemerland
      • Amsterdamse Waterleidingduinen
      • Nationaal Park Zuid-Kennemerland
      • Kennemerstrand
    • Noord-Kennemerland
      • Wijk aan Zee
      • Noordhollands Duinreservaat
      • Bergen
      • Schoorlse Duinen
    • Noordkop
      • Camperduin-Petten
      • Zwanenwater
      • Zijpe- en Hazepolder
      • Callantsoog
      • Noordduinen
      • Den Helder
    • Texel
      • Zuidpunt van Texel
      • Duinen bij Den Hoorn
      • Duinen bij De Koog
      • Ten noorden van De Koog
    • Vlieland
    • Terschelling
    • Ameland
    • Schiermonnikoog
    • Rottumerplaat / Rottumeroog
  • Landschapselementen
    • Eendenkooien
    • Landgoederen
    • Wegen en paden
    • Kanalen
    • Stuifdijken
    • Agrarisch
    • Militair
    • Heemtuinen
    • Recreatief
  • Portretten
  • Onderzoek
  • Hotspots
  • Natuurmedia
rss

Artikel

25
JAN
2023

De grote trap (Otis tarda) op Voorne: 16e eeuw – 2019

Duinen en mensen VoorneJachtVoorne
Tags : grote trap, jacht, pacht, Voorne
Posted By : Nico van der Wel
Comments : 0

Nico van der Wel

Bij het doorpluizen van archieven voor Duinen en mensen Voorne dook een paar keer de grote trap (Otis tarda) op, in het verleden ‘trapgans’ genoemd. Een prachtige grote vogel, oorspronkelijk van steppenlandschappen en andere min of meer natuurlijke droge graslanden, ook wel graanakkers en braakliggend land. De soort broedt al lang niet meer in Nederland en is alleen soms nog als dwaalgast present. In het Land van Voorne – ofwel de Zuid-Hollandse eilanden – was de grote trap in de 17e eeuw zo algemeen dat hij voorkomt in jachtverordeningen en dat de ‘vlucht van de trapganzen’ verpacht werd.

Uit 1642 vinden we een vermelding in de jaarrekening van de rentmeester-generaal van het Land van Voorne – de eilanden Voorne, Goeree en Overflakkee (bron: Van Alkemade en van der Schelling, 1729). De rentmeester-generaal ging over het beheer van de bezittingen van de Staten van Holland en ook bijvoorbeeld het heffen van tol- en molenrechten (belastingen) en het verpachten van jacht en visserij. Onder de verpachtingen van ‘duinen en waranden’ (lage duinen voor konijnenteelt) van Voorne en Goeree vinden we een vermelding van ‘De vlugt van de Trap-ganzen’, met een pachtsom van welgeteld 1 Vlaamse pond per jaar (ongeveer een weekloon voor ambachtslieden). Ter vergelijking: de duinen van Oostvoorne werd voor de konijnenteelt aan duinmeiers verpacht voor jaarlijks 400 Vlaamse ponden. Of het schieten (of vangen?) van de vogels op Voorne plaatsvond of op Goeree of op allebei, is niet helder.

Historisch ecoloog Jan de Rijk meldt in een publicatie over de kraanvogel en de grote trap door de eeuwen heen, dat de grote trap voorkwam in Utrecht en Holland en een geliefd maar zeldzaam jachtwild was. Zo was het in Utrecht vanaf 1581 verplicht om een geschoten grote trap aan te bieden aan de houtvester. De Rijk schrijft “De aanbrenger kreeg twee Philips gulden als beloning. Deze bijzondere regeling wijst er op dat het eten van een grote trap een buitenkansje was.” Bij een geslaagde jacht kon de pachter van 1642 zijn geschoten trappen waarschijnlijk goed verkopen.

De grote trap in jachtverordeningen

Een andere belangrijke bron van informatie over het voorkomen van vogelsoorten is de regelgeving voor de jacht. In de jachtverordeningen van het Land van Voorne komt de grote trap geregeld voor, eerst begin 16e eeuw en daarna vanaf begin 17e eeuw tot aan het einde van de 18e eeuw (de Rijk, 2019). In de inleiding van de jachtverordening van 1750 bijvoorbeeld worden allerlei misstanden en overtredingen gemeld, waaronder het (illegaal) vangen en/of schieten van “Patrysen Faisanten Korhoenderen wilde Zwaanen Trapgansen Reygers  Scholvaarts [aalscholvers] Kraanen [kraanvogels]”. Deze laatste vogelsoort klinkt door in de naam van het 18e-eeuwse landgoed Kranenhout, gelegen op de grens van de Oostvoornse Heveringen en de polder.

De oprukkende ontginningen en het intensievere landgebruik maakten een einde aan de grote trap in Nederland, eerst als broedvogel en daarna ook als trekvogel. De Rijk concludeert op basis van bronnen uit de 16e en 17e eeuw dat de grote trap waarschijnlijk vanaf begin 17e eeuw geen broedvogel meer was in Nederland. De Commissie Dwaalgasten Nederlandse Avifauna legt dat moment rond 1800.

Dwaalgast

De dichtstbijzijnde populatie zit (volgens Wikipedia) in Saksen Anhalt en Brandenburg. O.a. Midden- en Oost-Europa en Spanje kennen nog flinke populaties. In Nederland waren er in de vorige eeuw af en toe invasies van groepen, de laatste in 1987. Sindsdien is er nog af en toe een dwaalgast. Waarneming.nl meldt recente bewezen waarnemingen (met foto) van winter 2021-2022 in Polder het Groene Strand in Friesland, twee jaar daarvoor in de polder Oostvoorne. Het gaat echt om dwaalgasten (‘maximaal aantal individuen 1’) die natuurlijk veel vogelaars trekken (‘maximaal aantal waarnemingen 1589’ in het geval van Oostvoorne). Voor de zeldzame vogels van nu was het goed geweest als ze allemaal op de fiets waren gekomen…

Bronnen

  • Foto’s: Wikimedia Commons
  • K. van Alkemade en P. van der Schelling (1729). Beschrijving van de stad Brielle en den lande van Voorn. Pagina 349 e.v. Via google books.
  • Jan de Rijk (2019). Grote trap en kraanvogel als historische en broedvogel in Nederland. Tijdschrift voor Historische Geografie 4-2 (2019)

Gerelateerde artikelen:

  1. Middenduin, lustoord voor buitenmensen en ontwikkeling van flora en fauna (inzending Bloeiende duinen, 2016)
  2. Broedvogels Mildenburg (Voorne): duinsoorten verdwijnen, bosvogels verschijnen
About the Author

Social Share

    Leave a Reply Reactie annuleren

    *
    *

    Digitale documentatie duinen Voorne

    Overzichtskaart hotspots: wandelingen met bijzondere planten

    hotspots duinen wandeling Bezoek hotspots bloeiende duinen

    Boeken

    Duinen en mensen Voorne

    Aan rijkdom is op Voorne geen gebrek.
    42,50

    Bestel

    Bloeiende duinen

    'Een ‘must-have’ voor planten- en duinliefhebbers.’ (Bionieuws)
    van 29,50 naar 19,50

    Bestel

    Het vroon ontrafeld

    40 jaar waterwinning en natuurherstel in de Middel-en Oostduinen op Goeree

    Bestel

    Duinen en mensen Noordkop & Zwanenwater

    De slankste kuststrook van ons land. Waar duin en dijk vervloeien. Slechts 17,50.

    Bestel

    Duinen en mensen Texel

    De Texelse duinen en kwelders zijn van een betoverende schoonheid. Slechts 9,50

    Bestel

    Niet zonder elkaar

    Beste natuurboek van 2015 en zeer actueel
    nu 9,50 ook als pdf

    Bestel

    Het achterboek: online achtergronden bij Bloeiende duinen

    Aanmelden nieuwsbrief



    Doorzoek alle artikelen

    • De hoogste tijd om een nieuwe kustlijn te bouwen https://t.co/SMbSKy4Jx0 via @nrc De droom van baggeraars of definitieve breuk met natuur? over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/z8LOuHxS6x over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/MKj2wPyoUe over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KnLt93 over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KntRKt over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/NHMol9ZqCv over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/GJfzDwligz over a year ago
    • Hotspot Hoek van Holland: nieuwe vallei en groene strand https://t.co/665qaA6IE7 https://t.co/7i5BcbHm7I over a year ago
    • Het verborgen duin https://t.co/N1tYABTHO7 https://t.co/ixXaeJCBIS over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/OIhH95kvbP over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/G8iQPhjqv3 over a year ago
    • Veldonderzoek naar effecten opspuiten zand https://t.co/bLkwZkPmuI over a year ago
    • Hotspot Vuurbaakduin: 10 soorten in beeld https://t.co/itaSWqGOtM over a year ago
    • Nieuwe Hondsbossche duinen…hoe gaat het met de natuur? https://t.co/nljpWc1rWl https://t.co/5nEG3Jxlgo over a year ago
    • Nieuwe Hondsbossche duinen…hoe gaat het met de natuur? https://t.co/nljpWc1rWl https://t.co/GabP5KkEMJ over a year ago
    • Hotspot Nieuwe Hondsbossche duinen en de oude dijk, 10 soorten in beeld https://t.co/iwibrYD3BW https://t.co/uxlVMSBgMf over a year ago
    • Hotspot Nieuwe Hondsbossche duinen en de oude dijk, 10 soorten in beeld https://t.co/iwibrYD3BW https://t.co/tvLtuZtPWD over a year ago
    • Hotspot Vlaggenduin: 10 soorten in beeld https://t.co/jcIxEiKjjI https://t.co/9PatwTug0r over a year ago
    • Hotspot Vlaggenduin: 10 soorten in beeld https://t.co/jcIxEiKjjI https://t.co/ziBpNBr6Ti over a year ago
    • Hotspot Coepelduynen: 10 soorten in beeld https://t.co/COzYeEpx67 https://t.co/qgCJUMKjwZ over a year ago

    Auteurs

    Auteurs die een verhaal + beeld over een duinthema of over een gebied breed willen verspreiden kunnen contact met de redactie opnemen. Het kan gaan om nieuwe verhalen, maar ook om bestaande artikelen in de vorm van een pdf. De redactie zoekt ook correspondenten: contactpersonen in een bedrijf / instelling of vereniging. Een correspondent kan de redactie van duinenenmensen.nl in contact brengen met een of meer auteurs, of bestaande artikelen aanleveren. Informatie voor auteurs Auteurs van boeken Duinen en mensen en hun bijdrages op deze site

    Duinen en mensen boeken

    Duinen en mensen is een serie boeken over de Nederlandse kust. Cultuur en natuur van het kustlandschap worden gelijkwaardig en veelzijdig beschreven. Met honderden nieuwe kaarten en de laatste stand van wetenschap. Kennemerland (2009), Noordkop en Zwanenwater (2011) en Texel (2013). Bestel
    Deze site is een initiatief van Uitgeverij Natuurmedia, en tot stand gekomen met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds


    KVK nr.: 37075141 - BTW nr.: NL074839743B01 - Adres: Nieuwendijk 2, 3252 LK Goedereede - Tel: 06 51 79 29 79
    Redactie: Rolf Roos, Nico van der Wel,
    Machiel van Wijngaarden, Danny Zuurbier


    Wilt u deze site steunen? Klik hier.

    Ontwerp en ontwikkeling: toomanywords.nl