over de site | contact | info auteurs | toegang auteurs
  • Home
  • Nieuws
  • Thema’s
    • Ontstaan van de kust
      • Duinen als zeewering
      • Klimaat en duinen
    • Archeologie
    • Zeedorpen
    • Jacht
    • Duinlandbouw
    • Cartografie
    • Veldnamen
    • Militaire kustverdediging
    • Waterwinning
    • Natuur en landschap
      • Flora en vegetatie
      • Fauna
      • Bos
      • Natuurbeheer
    • Strand
    • Recreatie
    • Beeldende kunst
  • Gebieden
    • Zeeland
    • Zuid-Hollandse eilanden
    • Zuid-Hollandse vasteland
    • Zuid-Kennemerland
      • Amsterdamse Waterleidingduinen
      • Nationaal Park Zuid-Kennemerland
      • Kennemerstrand
    • Noord-Kennemerland
      • Wijk aan Zee
      • Noordhollands Duinreservaat
      • Bergen
      • Schoorlse Duinen
    • Noordkop
      • Camperduin-Petten
      • Zwanenwater
      • Zijpe- en Hazepolder
      • Callantsoog
      • Noordduinen
      • Den Helder
    • Texel
      • Zuidpunt van Texel
      • Duinen bij Den Hoorn
      • Duinen bij De Koog
      • Ten noorden van De Koog
    • Vlieland
    • Terschelling
    • Ameland
    • Schiermonnikoog
    • Rottumerplaat / Rottumeroog
  • Landschapselementen
    • Eendenkooien
    • Landgoederen
    • Wegen en paden
    • Kanalen
    • Stuifdijken
    • Agrarisch
    • Militair
    • Heemtuinen
    • Recreatief
  • Portretten
  • Onderzoek
  • Hotspots
  • Natuurmedia
rss

Artikel

26
OKT
2014

Tekst & beeld: Marsdiep al op kaart uit 1387

Rolf Roos
Cartografie
Tags : cartografie, Marsdiep, nieuws
Posted By : Rolf Roos
Comments : 3

In het boek Duinen en mensen Texel staat een een hoofdstuk over kaart uit 1539  waarvan we dachten dat het de oudste was van het Marsdiep en Texel. In haar detaillering (en gehele vermelding van Texel) blijft dat wel overeind maar er blijken veel oudere kaarten te zijn waarop het Marsdiep (als zeegat ontstaan in de 12e eeuw) al staat. Zelfs 150 jaar ouder, op ‘wereldkaarten’ uit die tijd. Samen met Harderwijk, Terschelling en ’s-Gravezande…

In ‘De geschiedenis van de Joden’ van Simon Schama staat klein afgebeeld een kaart van Europa uit 1375. In het boek van Schama staat deze kaart afgebeeld als voorbeeld van kennis en vakmanschap bij destijds in Spanje levende joden die eeuwen onder de bescherming van de Arabische overheersing van delen van Spanje konden leven. De Arabische beschaving was toen ook intellectueel op een hoogtepunt. Kennis van wiskunde en geografie was van hoog niveau en verspreidde zich via Spanje ook noordelijker, richting Europa.

Hieronder staat het kaartbeeld (1375) afgebeeld bij Schama waarin Engeland zich nog het makkelijkste laat herkennen en een mooi uitgedoste koning van Mali ter hoogte van Afrika. De atlas waarin het stond vond aftrek bij vele hoven van koningen in die tijd: de handgetekende Catalaanse Atlas. Deze Catalaanse Atlas werd in diverse versies en rijk geïllustreerd gemaakt door een groep van cartografen van Joodse origine op Majorca. Zij hadden toegang tot de beste bronnen van die tijd (met name de Arabische). De atlas (een wereldkaart, een mappa mundi) is o.a. toegeschreven aan Abraham Cresques, zowel cartograaf, illustrator als kenner van kompassen. Op een van de kaarten staat als eerste in de geschiedenis een windroos met pijl naar het noorden. Een origineel ligt in Parijs. Abraham Cresques produceerde diverse andere kaarten van hetzelfde type in 1381, 1382 en 1387 voor de koningen van Frankrijk en Aragon. Zie ook de nog oudere kaart.

 

kaart 1375 Mappa Mundi, toegeschreven aan Abraham Cresques

kaart 1375 Mappa Mundi, toegeschreven aan Abraham Cresques

Details het best te zien via site over deze atlas. Van de kaart uit 1387 tonen we een detail van onze contreien. Het gaat om een uitvergroting van een klein stukje kaart van enkele vierkante centimeters, vandaar dat het dringen was met de namen. ‘Ollanda’  staat op de kaart en dat is klare taal. Welke kennis in het verre Majorca hadden ze van onze streek?

Kaart detail 1387 OLLANDA met o.a. Harderwijk en Marsdiep; toegeschreven aan Abraham Cresques

Kaart detail 1387 OLLANDA met o.a. Harderwijk en Marsdiep; toegeschreven aan Abraham Cresques

Er is geografisch het een ander goed te herkennen als je kijkt naar de grote rivieren (Maas, Rijn, Weser), naar de Zuiderzee, de waddeneilanden waarvan er enkele staan aangegeven. Maar de naamgeving is lastig. Bij de rivier die de Rijn zou moeten zijn staat iets als ‘moxa’ met een afkortingsteken (Maas?) Onder de veronderstelde Weser staat ‘uangroga’, wat volgens de historicus Frits David Zeiler het meest lijkt op Wangerooge. Verder namen als ‘Gravesant’. Ook toen een onbeduidend dorp maar in de 14e eeuw een mislukte poging tot stadstichting vanuit het Graafschap Holland en destijds nabij de noordzijde van de Maas uitstroming dus zeker niet zonder logica (al is een verwarring met ’s Gravenhage ook denkbaar). ‘Scalinghe’ (Terschelling) ligt verdwaald ter hoogte van Overijssel. Het destijds zeer belangrijke ardivhic (Harderwijk) aan de Zuiderzee is historisch goed indenkbaar. Onmiskenbaar staat op de kaart ‘ollanda’ (oostelijk maar begrijpelijk gezien de ruimte op de kaart). Als zesde belangrijke element voor de zeevarende Fransen en Spanjaarden van die tijd: het ‘masdiepa’, inderdaad zonder ‘r’.

Wie betere verklaringen heeft voor de namen of een nog oudere vermelding van het Marsdiep op een kaart kent…we horen het graag! O f laat onder dit artikel een bericht achter a.u.b.

Met dank aan Frits David Zeiler

Gerelateerde artikelen:

  1. Kaart van de duinen uit 1828 gevonden
  2. Oud ouder oudst: Marsdiep en Waddeneilanden op kaart 1325
About the Author

Social Share

    3 Comments

    1. Maarten Müller 22 januari, 2015 at 18:15 Reply

      L.S.,
      Tja, die Joodse kaartenmakers en de Arabieren, geen kwaad woord erover, maar ze maakten in dit geval toch vooral kopieën van, of variaties op originelen van Italiaanse herkomst. De kaart die Simon Schama gebruikt is oorspronkelijk van de Genuees Pietro Vesconte en stamt uit ca. 1327 (British Museum) Daarop zijn ook al Masdiepe, Ardabich en allerlei andere Hollandse en Vlaamse namen te herkennen (en klopt er niet veel van de details rondom de Noordzee). Portolanen hebben we echt aan Italiaanse zeelui en cartografen te danken.
      Vr.gr. Maarten Müller

    2. Rolf Roos 27 januari, 2015 at 14:10 Reply

      Beste Maarten,

      dank voor je aanvulling. Ik mail je om die kaart die je meldt ook in beeld te krijgen

      Met onze groet

      Rolf Roos

    3. Pingback: Duinen en mensen » Oud ouder oudst: Marsdiep en Waddeneilanden op kaart 1325

    Leave a Reply Reactie annuleren

    *
    *

    Digitale documentatie duinen Voorne

    Overzichtskaart hotspots: wandelingen met bijzondere planten

    hotspots duinen wandeling Bezoek hotspots bloeiende duinen

    Boeken

    Duinen en mensen Voorne

    Aan rijkdom is op Voorne geen gebrek.
    42,50

    Bestel

    Bloeiende duinen

    'Een ‘must-have’ voor planten- en duinliefhebbers.’ (Bionieuws)
    van 29,50 naar 19,50

    Bestel

    Het vroon ontrafeld

    40 jaar waterwinning en natuurherstel in de Middel-en Oostduinen op Goeree

    Bestel

    Duinen en mensen Noordkop & Zwanenwater

    De slankste kuststrook van ons land. Waar duin en dijk vervloeien. Slechts 17,50.

    Bestel

    Duinen en mensen Texel

    De Texelse duinen en kwelders zijn van een betoverende schoonheid. Slechts 9,50

    Bestel

    Niet zonder elkaar

    Beste natuurboek van 2015 en zeer actueel
    nu 9,50 ook als pdf

    Bestel

    Het achterboek: online achtergronden bij Bloeiende duinen

    Aanmelden nieuwsbrief



    Doorzoek alle artikelen

    • De hoogste tijd om een nieuwe kustlijn te bouwen https://t.co/SMbSKy4Jx0 via @nrc De droom van baggeraars of definitieve breuk met natuur? over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/z8LOuHxS6x over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/MKj2wPyoUe over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KnLt93 over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KntRKt over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/NHMol9ZqCv over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/GJfzDwligz over a year ago
    • Hotspot Hoek van Holland: nieuwe vallei en groene strand https://t.co/665qaA6IE7 https://t.co/7i5BcbHm7I over a year ago
    • Het verborgen duin https://t.co/N1tYABTHO7 https://t.co/ixXaeJCBIS over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/OIhH95kvbP over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/G8iQPhjqv3 over a year ago
    • Veldonderzoek naar effecten opspuiten zand https://t.co/bLkwZkPmuI over a year ago
    • Hotspot Vuurbaakduin: 10 soorten in beeld https://t.co/itaSWqGOtM over a year ago
    • Nieuwe Hondsbossche duinen…hoe gaat het met de natuur? https://t.co/nljpWc1rWl https://t.co/5nEG3Jxlgo over a year ago
    • Nieuwe Hondsbossche duinen…hoe gaat het met de natuur? https://t.co/nljpWc1rWl https://t.co/GabP5KkEMJ over a year ago
    • Hotspot Nieuwe Hondsbossche duinen en de oude dijk, 10 soorten in beeld https://t.co/iwibrYD3BW https://t.co/uxlVMSBgMf over a year ago
    • Hotspot Nieuwe Hondsbossche duinen en de oude dijk, 10 soorten in beeld https://t.co/iwibrYD3BW https://t.co/tvLtuZtPWD over a year ago
    • Hotspot Vlaggenduin: 10 soorten in beeld https://t.co/jcIxEiKjjI https://t.co/9PatwTug0r over a year ago
    • Hotspot Vlaggenduin: 10 soorten in beeld https://t.co/jcIxEiKjjI https://t.co/ziBpNBr6Ti over a year ago
    • Hotspot Coepelduynen: 10 soorten in beeld https://t.co/COzYeEpx67 https://t.co/qgCJUMKjwZ over a year ago

    Auteurs

    Auteurs die een verhaal + beeld over een duinthema of over een gebied breed willen verspreiden kunnen contact met de redactie opnemen. Het kan gaan om nieuwe verhalen, maar ook om bestaande artikelen in de vorm van een pdf. De redactie zoekt ook correspondenten: contactpersonen in een bedrijf / instelling of vereniging. Een correspondent kan de redactie van duinenenmensen.nl in contact brengen met een of meer auteurs, of bestaande artikelen aanleveren. Informatie voor auteurs Auteurs van boeken Duinen en mensen en hun bijdrages op deze site

    Duinen en mensen boeken

    Duinen en mensen is een serie boeken over de Nederlandse kust. Cultuur en natuur van het kustlandschap worden gelijkwaardig en veelzijdig beschreven. Met honderden nieuwe kaarten en de laatste stand van wetenschap. Kennemerland (2009), Noordkop en Zwanenwater (2011) en Texel (2013). Bestel
    Deze site is een initiatief van Uitgeverij Natuurmedia, en tot stand gekomen met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds


    KVK nr.: 37075141 - BTW nr.: NL074839743B01 - Adres: Nieuwendijk 2, 3252 LK Goedereede - Tel: 06 51 79 29 79
    Redactie: Rolf Roos, Nico van der Wel,
    Machiel van Wijngaarden, Danny Zuurbier


    Wilt u deze site steunen? Klik hier.

    Ontwerp en ontwikkeling: toomanywords.nl