over de site | contact | info auteurs | toegang auteurs
  • Home
  • Nieuws
  • Thema’s
    • Ontstaan van de kust
      • Duinen als zeewering
      • Klimaat en duinen
    • Archeologie
    • Zeedorpen
    • Jacht
    • Duinlandbouw
    • Cartografie
    • Veldnamen
    • Militaire kustverdediging
    • Waterwinning
    • Natuur en landschap
      • Flora en vegetatie
      • Fauna
      • Bos
      • Natuurbeheer
    • Strand
    • Recreatie
    • Beeldende kunst
  • Gebieden
    • Zeeland
    • Zuid-Hollandse eilanden
    • Zuid-Hollandse vasteland
    • Zuid-Kennemerland
      • Amsterdamse Waterleidingduinen
      • Nationaal Park Zuid-Kennemerland
      • Kennemerstrand
    • Noord-Kennemerland
      • Wijk aan Zee
      • Noordhollands Duinreservaat
      • Bergen
      • Schoorlse Duinen
    • Noordkop
      • Camperduin-Petten
      • Zwanenwater
      • Zijpe- en Hazepolder
      • Callantsoog
      • Noordduinen
      • Den Helder
    • Texel
      • Zuidpunt van Texel
      • Duinen bij Den Hoorn
      • Duinen bij De Koog
      • Ten noorden van De Koog
    • Vlieland
    • Terschelling
    • Ameland
    • Schiermonnikoog
    • Rottumerplaat / Rottumeroog
  • Landschapselementen
    • Eendenkooien
    • Landgoederen
    • Wegen en paden
    • Kanalen
    • Stuifdijken
    • Agrarisch
    • Militair
    • Heemtuinen
    • Recreatief
  • Portretten
  • Onderzoek
  • Hotspots
  • Natuurmedia
rss

Artikel

19
JUL
2022

Opvallende toename van grote boterbloemen in de duinen van Voorne?

Duinen en mensen VoorneUitgelicht
Tags : nieuws, onderzoek
Posted By : Rolf Roos
Comments : 0

(Door Rolf Roos m.m.v. Erik Ketting en met dank aan Dick van der Laan en Jolien Morren-van der Aa van Waarneming.nl)

Rapport nr. 2022/02 van Natuurvereniging Hollandse Delta, een afd. van de KNNV.

Dit artikel werd geschreven als voorstudie voor het boek Duinen en mensen Voorne

SAMENVATTING

Van de reeds lang van Voorne bekende, maar in de Nederlandse duinen zeer zeldzame, grote boterbloem wordt op basis van gegevens van Waarneming.nl  de verandering in het aantal waarnemingen in de duinen van Voorne vanaf 2008 beschreven en een mogelijke verklaring van de geconstateerde toename gegeven. Gezien een mogelijk waarnemerseffect (er keken recent 2-3 keer zoveel mensen) is een toename lastig hard te maken, ondanks dat de (grotere) toename van het aantal locaties (vindplaatsen) en deelgebieden fors lijkt en het aantal waarnemingen van grote boterbloem sterker toenam dan het totaal aantal waarnemingen. Opvallend is verder dat  op Voorne de toename in aantal waarnemingen vooral optreedt in die (noordelijke) duingedeeltes die het minste zoutspray ontvangen en dat geeft te denken. Gedetailleerde waarnemingen de komende jaren moet uitwijzen of de soort echt toeneemt.

Grote boterbloem is makkelijk te herkennen: grote bloemen tot 5 centimeter in doorsnede en grote lancetvormige bladeren (vergelijkbaar met die van de egelboterbloem, maar de bladen daarvan zijn klein). Niet te missen, ook vegetatief niet. In de duinen is het echter een zeer zeldzame soort, met grotere populaties alleen bekend van Texel en het Zwanenwater. Op Voorne is de soort al lang aanwezig  (in de database van FLORON al vanaf 1900). F. van Eeden (1874) vermeldt in zijn lijst van Nederlandse duinsoorten de grote boterbloem voor Voorne echter niet. De verspreidingsatlas beschrijft de ecologie: “Grote boterbloem staat op zonnige, zelden licht beschaduwde plaatsen in ondiep of zwakstromend, weinig of niet vervuild water of op natte, matig voedselrijke, zwak zure tot zwak basisch, vaak wat kalkhoudende en stikstofrijke bodems (laagveen, leem, zand en rivierklei). Ze staat vaak op kwelplekken en is zoutmijdend.” Eddy Weeda in de Oecologische Flora, deel 1: “Aan duinplassen vestigt deze zoutmijdende plant zich pas als het water geheel ontzilt is.” Over verspreiding en bedreiging meldt de verspreidingsatlas: “Plaatselijk vrij algemeen in laagveengebieden en de beekdalen in Drenthe en vrij zeldzaam in het rivierengebied. Elders zeer zeldzaam.”

Hoewel de trend sinds 1950 een achteruitgang van 25-50 procent laat zien, is het geen soort die als ‘bedreigd’ wordt beschouwd. De zeldzaamheid in de duinen en het directe achterland komt door een gebrek aan wat ouder moerasbiotoop (en het neemt tijd voor de soort zich kan vestigen), maar vooral door het zoutmijdende karakter van deze boterbloem.

Op Voorne

Vanaf 2008 zijn op Waarneming.nl locaties en schattingen van aantallen ingevoerd. Aantallen per vindplaats worden lang niet altijd genoteerd dus dat laten we rusten, maar aantallen vindplaatsen zijn goed te onderscheiden. We hebben de gegevens in twee bijna even lange periodes verdeeld. Aantallen waarnemingen en aantallen locaties/deelgebieden staan samengevat in de tabel; kaartjes zijn toegevoegd.

Overzichtstabel waarnemingen grote boterbloem in de duinen van Voorne 2008-juli 2022 op basis van Waarneming.nl

2008 t/m 2014 2015 t/m 16 juli 2022
Totaal aantal waarnemingen duinen Voorne 44821 133700
Aantal waarnemingen grote boterbloem 11 43
Aantal locaties 6 binnen 4 deelgebieden nl.: 15 binnen 8 deelgebieden nl.:
Stekelhoek Stekelhoek
Vogelpoel e.o. Vogelpoel e.o.
Sipkesslag/Vliegveld Sipkesslag/Vliegveld
Mildenburg Mildenburg
Quackjeswater
Inspectiepad
Tenellaplas/Spartelvijver
Parnassiavlak/Oostvoornse Meer

Links: locaties waarnemingen grote boterbloem 2008 t/m 2014; rechts 2015 t/m juli 2022

Op de kaarten en in de tabel is goed te zien dat er meer waarnemingen van grote boterbloem zijn gedaan, op meer locaties en in meer deelgebieden. Een verdubbeling als we de twee periodes vergelijken. Hoe is dit te verklaren?

Voor een groot deel is de toename een waarnemerseffect, er wordt steeds meer ingevoerd in waarneming.nl. Zo vond de eerste auteur in 2022 een grote (d.w.z. waarschijnlijk al veel oudere) populatie in een secundaire natte, niet gemaaide en tamelijk verborgen duinvallei nabij het Quackjeswater die niet van een openbare publicatie bekend was.

Jolien Morren-van der Aa van Waarneming.nl wijst ons er terecht op dat: 

“Als je op de statistiekpagina van de grote boterbloem kijkt, zie je inderdaad een toename in aantal waarnemingen in heel het land welke iets minder sterk is dan het totaal op de site (https://waarneming.nl/species/7296/statistics/). Ik heb gerekend en kom op gemiddeld 150 waarnemingen per jaar in de eerste periode en 365 in de tweede. Dat is nog steeds ruim twee keer zo veel, wat ongeveer overeenkomt met de waargenomen toename in het aantal waarnemingen in het betreffende gebied.”

(Red: Deze verhouding is coherent met aantal waarnemingen van wilde planten in het gehele duin van Voorne; m.a.w. ruim 2,5 keer zo veel is gekeken in de recente periode. Bovenop dit waarnemerseffect lijkt er een surplus op Voorne want grote boterbloem neemt nog meer toe dan 2,5 keer)

De toename in aantal waarnemingen (in de tweede periode bijna 4 keer zo veel) zit opvallend veel in het (noordelijke) duin van Oostvoorne, niet in dat van Rockanje. Juist dit noordelijk duin ligt door alle haven- en deltawerken minder in het bereik van zee-invloeden en mist al jaren de normale saltspray: de fijne nevel met zout die neerdaalt in het duin. Deze verminderde ‘neerslag’ van zout kan de grote boterbloem mede een boost hebben gegeven. Bovendien is maaibeheer in veel valleien in het noorden (van Het Zuid-Hollands Landschap) al in jaren 90 omgezet in gedeeltelijke beweiding, wat mede leidde tot veel verruiging en bosontwikkeling. Niet verkeerd voor de grote boterbloem. Moerassige ruigte is het voorkeursbiotoop van deze valleisoort. Ondanks meer maai- en plagbeheer in het zuiden (bij Natuurmonumenten) lijkt ook daar nog voldoende ruiger en nat biotoop aanwezig. De toename aan waarnemingen zit duidelijk in de noordelijke terreinen met minder zout.

Dichtgegroeide secundaire duinvallei: vindplaats van grote boterbloem samen met o.a. stijve moerasweegbree en hoge cyperzegge

Tot slot

Het verdient aanbeveling dat alle terreinbeheerders, particulieren en overheden, meer complete soortenlijsten per deelgebieden laten maken en die ook publiceren. Dus niet alleen van de ‘subsidie-soorten’ in interne rapporten. Alleen zo is objectieve analyse van trends mogelijk en houden we zicht op de gehele natuur.

Deze analyse was gebaseerd op ‘burgerwaarnemingen’ ingevoerd op waarneming.nl en afgesloten op 16 juli. Begin augustus  2022 was de populatie nabij het Quackjeswater vrijwel geheel verdwenen in de koeienmagen die er op bezoek kwamen…zo snel kan het gaan.

Bronnen

https://www.verspreidingsatlas.nl/1051

https://duinenenmensen.nl/wp-content/uploads/2021/02/FWvEedenLijstfloraVoorne1874.pdf

Dit artikel werd geschreven als voorstudie voor het boek Duinen en mensen Voorne

 

Gerelateerde artikelen:

  1. De veldgentiaan terug? Voorns plan van start!
  2. Atlas van de Noord-Hollandse Flora (recensie)
  3. Afname van kruiden en vlinders door toename van damherten in de AWD
About the Author

Social Share

    Leave a Reply Reactie annuleren

    *
    *

    Digitale documentatie duinen Voorne

    Overzichtskaart hotspots: wandelingen met bijzondere planten

    hotspots duinen wandeling Bezoek hotspots bloeiende duinen

    Boeken

    Duinen en mensen Voorne

    Aan rijkdom is op Voorne geen gebrek.
    42,50

    Bestel

    Bloeiende duinen

    'Een ‘must-have’ voor planten- en duinliefhebbers.’ (Bionieuws)
    van 29,50 naar 19,50

    Bestel

    Het vroon ontrafeld

    40 jaar waterwinning en natuurherstel in de Middel-en Oostduinen op Goeree

    Bestel

    Duinen en mensen Noordkop & Zwanenwater

    De slankste kuststrook van ons land. Waar duin en dijk vervloeien. Slechts 17,50.

    Bestel

    Duinen en mensen Texel

    De Texelse duinen en kwelders zijn van een betoverende schoonheid. Slechts 9,50

    Bestel

    Niet zonder elkaar

    Beste natuurboek van 2015 en zeer actueel
    nu 9,50 ook als pdf

    Bestel

    Het achterboek: online achtergronden bij Bloeiende duinen

    Aanmelden nieuwsbrief



    Doorzoek alle artikelen

    • Duinen en mensen Voorne; persbericht nr. 8. Voornse flora: rijker dan dit is er niet in ons land. (een foto van kle… https://t.co/7TdiogOCGl yesterday
    • Voorne; persbericht nr. 7: Kustlandschap in één hand naar grote en kleine brokken: natuurgebied, bebouwing of landg… https://t.co/esyyLyFaE2 2 days ago
    • Duinen en mensen Voorne; persbericht nr. 6: de Heveringen als oudste duinkern https://t.co/55PV2rSVW3 https://t.co/TMkMrqYtaC 3 days ago
    • Duinen en mensen Voorne; persbericht nr. 5: Waarom liggen er dijken aan de binnenduinrand tot in het duin?… https://t.co/My2h4jamE4 4 days ago
    • Duinen en mensen Voorne; persbericht nr. 4: rijke collectie dubbelbeelden toont veranderingen duinlandschap Voorne… https://t.co/ORcvQ1d5D5 5 days ago
    • Duinen en mensen Voorne; persbericht nr.3: het oeroude Berkenrijs bestaat nog steeds. https://t.co/P4HnewD7di https://t.co/rNOhlwn3ie 6 days ago
    • Duinen en mensen Voorne; persbericht nr. 2: nieuw onderzoek onthult unieke geologie van de kust van Voorne… https://t.co/kdcBkkrAL2 7 days ago
    • Voorne behoort met 135 soorten broedvogels tot de vogelrijkste gebieden van Nederland, veel rijker dan de vasteland… https://t.co/yKa3KEpqO2 8 days ago
    • https://t.co/GM1sBmaJ1J 24 days ago
    • Duinen en Mensen Voorne De boekpresentatie is op 8 april vanaf 14.30 uur in Cultureel Centrum De Man, Burgemeester… https://t.co/sxtGd4x3m8 24 days ago
    • De hoogste tijd om een nieuwe kustlijn te bouwen https://t.co/SMbSKy4Jx0 via @nrc De droom van baggeraars of definitieve breuk met natuur? over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/z8LOuHxS6x over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/MKj2wPyoUe over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KnLt93 over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KntRKt over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/NHMol9ZqCv over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/GJfzDwligz over a year ago
    • Hotspot Hoek van Holland: nieuwe vallei en groene strand https://t.co/665qaA6IE7 https://t.co/7i5BcbHm7I over a year ago
    • Het verborgen duin https://t.co/N1tYABTHO7 https://t.co/ixXaeJCBIS over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/OIhH95kvbP over a year ago

    Auteurs

    Auteurs die een verhaal + beeld over een duinthema of over een gebied breed willen verspreiden kunnen contact met de redactie opnemen. Het kan gaan om nieuwe verhalen, maar ook om bestaande artikelen in de vorm van een pdf. De redactie zoekt ook correspondenten: contactpersonen in een bedrijf / instelling of vereniging. Een correspondent kan de redactie van duinenenmensen.nl in contact brengen met een of meer auteurs, of bestaande artikelen aanleveren. Informatie voor auteurs Auteurs van boeken Duinen en mensen en hun bijdrages op deze site

    Duinen en mensen boeken

    Duinen en mensen is een serie boeken over de Nederlandse kust. Cultuur en natuur van het kustlandschap worden gelijkwaardig en veelzijdig beschreven. Met honderden nieuwe kaarten en de laatste stand van wetenschap. Kennemerland (2009), Noordkop en Zwanenwater (2011) en Texel (2013). Bestel
    Deze site is een initiatief van Uitgeverij Natuurmedia, en tot stand gekomen met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds


    KVK nr.: 37075141 - BTW nr.: NL074839743B01 - Adres: Nieuwendijk 2, 3252 LK Goedereede - Tel: 06 51 79 29 79
    Redactie: Rolf Roos, Nico van der Wel,
    Machiel van Wijngaarden, Danny Zuurbier


    Wilt u deze site steunen? Klik hier.

    Ontwerp en ontwikkeling: toomanywords.nl