Door: Nol Freijsen

De duinen van Voorne staan bekend om hun grote rijkdom aan plantensoorten en hun dierenwereld is eveneens interessant. Hun rijkdom aan veldnamen voor de grote geografische verscheidenheid mag er ook zijn. Het zijn vaak namen met een hoge ouderdom en een soms mysterieuze achtergrond

Brandijk of Branddijk

In de duinen van Rockanje ligt een gebied, dat een wisselende naam draagt; het is Brandijk of Branddijk. Zo was het vroeger en zo is het nog. Dat doet vreemd aan. Nog meer bijzonder is, dat de lettergreep “dijk” in de naam voorkomt. Dat roept meteen de vraag op, hoe kan er een dijk in de duinen van Voorne liggen? Dijken horen in het polderlandschap thuis. Het is interessant om dit alles nader te onderzoeken.

Waar ligt dit interessante gebied precies? Op de kaart (Fig. 1) bevindt zich een wandelpad tussen de ingang van het duin aan het eind van het Kreekpad en de zgn. Zwarte Hoogte. Dat laatste is een duintop begroeid met donkere dennenbomen. Het pad slingert daar naar toe. De eerste honderden meters worden aan de rechterkant begeleid door een grote duinplas De Vogelpoel. Maar aan de linkerkant krijgt u een heel ander beeld. Daar bevindt zich een reeks van duintopjes gescheiden door lagere gedeelten. Dit is nu juist onze Brandijk. Overigens gaat dit beeld van het wandelpad verloren dichter bij de Zwarte Hoogte, waar het pad de bosschages ingaat rondom die duintop.

De eerste vermelding van de Brandijk vinden we in een publicatie uit 1930 van de hand van J. van Hoey Smith. Hij gebruikt de naam Branddijk in verband met het vermoeden dat deze naam ontstaan is in de gedachte dat de branding er tegen aan gestaan zou hebben.
Een eerste gedetailleerde beschrijving van de Brandijk vinden we in een publicatie van Hofker & W. van Hoey Smith uit 1935. Hij was toen veel langer, ca. 1 km, en strekte zich uit voorbij de plek van de Zwarte Hoogte (Fig.2).

De Brandijk wordt door hen beschouwd als een oude bedijking door aanstuiving verkregen. Dat is mogelijk door het aanbrengen van obstakels voor de wind b.v. takken om de ophoping van zand te bevorderen. Zo zou er sprake geweest kunnen zijn van het creëren van een zeewering.
De kaart van Koutter uit 1608 geeft de ligging van de toenmalige duinen van Rockanje (Fig.3).

De Brandijk vormde de uiterste duinreeks in dit duingebied volgens een te verdedigen uitspraak van Hofker & Van Rijsinge uit 1934. De datering van de Brandijk is dus: vóór 1608. Een meer exacte datering hebben we niet.

Dankzij dezelfde kaart weten we, dat op de westpunt van Voorne een kreek het land binnendrong, Groot Creecke genaamd. Deze lag tussen de duinen en de zee en dus ook tussen de Brandijk en de zee. De Brandijk grensde niet aan zee, maar was daarvan gescheiden door de kreek.
Er is een aspect aan de Brandijk, dat twijfel doet rijzen aan een mogelijke functie als zeewering. Volgens een tekening in de publicatie van Hofker & W. van Hoey Smith zou de Brandijk een open uiteinde aan de zuidkant hebben gehad (Fig. 2). Dat maakt het bestaan van de Brandijk als zeewerende dijk onwaarschijnlijk. Het water kon er omheen stromen. Men kan hooguit veronderstellen, dat hij enige bescherming heeft geboden door het zeewater of het water uit de kreek minder snel toe te laten tot het gebied achter de Brandijk. Daar lag een laag gelegen gebied, tegenwoordig Vallei geheten.

Uit de historie van de aanleg van polderdijken blijkt, dat overstromingsgevaar door de zee van het poldergebied boven het dorp Rockanje, grenzend aan de duinen, heel lang een probleem is geweest. In de 14e eeuw werd daar de Vleerdamsedijk aangelegd en in de 15e eeuw de Noorddijk (Freijsen 2017). Daar blijkt wel uit, dat in het duinsysteem zelf geen dijk aanwezig was. De Noorddijk weerhield ook het water van de Groot Creecke verder landwaarts te stromen en in een latere fase (1570) kwam er een meer zeewaartse dijk, de Pietersdijk, om dit water tegen te houden. De kaart van Koutter noemt deze dijken onder de namen Ouden en Nieuw Noortdijck.

Nu toch nog een positieve beoordeling van de Brandijk als Branddijk. In een verdienstelijke beschouwing van Dynamische processen in Voornes Duin uit 1990 geeft de toenmalige beheerder van NM, Jaap van Baarsen, een tekening, waarin de Branddijk de voortzetting is van de zeereep in meer noordelijk duingebied (Fig. 4). Men moet hierbij echter wel bedenken dat er inmiddels meer buitenwaarts duin ontwikkeld was, dat dienst deed als obstakel voor binnendringend zeewater.

Geraadpleegde bronnen

Baarsen, J. van (1990) Dynamische processen in Voornes Duin. De Levende Natuur 87, no.2.
Freijsen, N. (2017) Van Pietersdijk tot Wolvenpolder. Ontstaan van het polderlandschap op de eilanden Voorne en Putten. Historische Vereniging De Brielse Maasmond.
Hoey Smith, J. van (1930) De kuststreek van Voorne, hare duinen en stranden, hare dorpen en hare toekomst. In: P.W. Wujster e.a. , Gedenkboek van Voorne. VVV Brielle en Oostvoorne.
Hofker, J. en W. van Hoey Smith (1935) De periodiciteit van de duinvorming op het eiland Voorne. De Levende Natuur 40 (Gedenkboek Jac. P. Thijsse).
Hofker, J. en C. van Rijsinge (1934) Over het duingebied van Voorne. Natura No. 6.
Kaart van Koutter – Transciptie Streekarchief VP, Brielle/Nationaal archief 4 VTH 2030
Wandel- en fietskaart Duinen van Voorne. NM en ANWB. JAAR??