over de site | contact | info auteurs | toegang auteurs
  • Home
  • Nieuws
  • Thema’s
    • Ontstaan van de kust
      • Duinen als zeewering
      • Klimaat en duinen
    • Archeologie
    • Zeedorpen
    • Jacht
    • Duinlandbouw
    • Cartografie
    • Veldnamen
    • Militaire kustverdediging
    • Waterwinning
    • Natuur en landschap
      • Flora en vegetatie
      • Fauna
      • Bos
      • Natuurbeheer
    • Strand
    • Recreatie
    • Beeldende kunst
  • Gebieden
    • Zeeland
    • Zuid-Hollandse eilanden
    • Zuid-Hollandse vasteland
    • Zuid-Kennemerland
      • Amsterdamse Waterleidingduinen
      • Nationaal Park Zuid-Kennemerland
      • Kennemerstrand
    • Noord-Kennemerland
      • Wijk aan Zee
      • Noordhollands Duinreservaat
      • Bergen
      • Schoorlse Duinen
    • Noordkop
      • Camperduin-Petten
      • Zwanenwater
      • Zijpe- en Hazepolder
      • Callantsoog
      • Noordduinen
      • Den Helder
    • Texel
      • Zuidpunt van Texel
      • Duinen bij Den Hoorn
      • Duinen bij De Koog
      • Ten noorden van De Koog
    • Vlieland
    • Terschelling
    • Ameland
    • Schiermonnikoog
    • Rottumerplaat / Rottumeroog
  • Landschapselementen
    • Eendenkooien
    • Landgoederen
    • Wegen en paden
    • Kanalen
    • Stuifdijken
    • Agrarisch
    • Militair
    • Heemtuinen
    • Recreatief
  • Portretten
  • Onderzoek
  • Hotspots
  • Natuurmedia
rss

Artikel

03
MRT
2015

Speurtocht naar historische elementen rond Ockenburgh

Door: Aletta de Ruiter
BosCartografieDelfland en SolleveldLandgoederenVeldnamen
Tags : AVN-Haagwinde, historische geografie, landgoederen, Ockenburgh, Santfoort
Posted By : Aletta de Ruiter
Comments : 1

De indeling van het landschap rondom Den Haag is voor een belangrijk deel vormgegeven in de zeventiende en achttiende eeuw toen rijke patriciërs buitenhuizen stichtten om tijdens de zomermaanden de drukte en de stank van de stad te ontvluchten. Een wandeling door deze landgoederen kan een reis door de geschiedenis worden als je goed op de omgeving let.

Kaart van Santfort en Ockenburg uit 1746 (landmeter P. Looten)

Kaart van Santfort en Ockenburg uit 1746 (landmeter P. Looten)

In 1746 gaf vrouwe Elisabeth Pauw, baronesse douarière Van den Boetzelaer, opdracht aan landmeter P. Looten om de twee hofsteden die zij bezat te laten opmeten en tekenen. Haar bezit lag ‘in den ambagte van Monster’, vlak over de grens met Loosduinen. De kaart die Looten produceerde is niet alleen een cartografisch product, maar geeft ook een momentopname van het landgebruik en laat zien wie de eigenaren van de verschillende percelen waren.

Carte en meetinge gedaen bij mij onderget. , ten verzoeke van De Hoog Edel Wel Geboren Vrouwe E. Pauw, Baronesse, Douarierre van den Boetzelaer…. van zeekere twee Hofsteeden genaamd OCKENBURG en SANTVOORT, mitsgaders de Boerenwoningen en Landerijen, daer aen behorende, gelegen in den Ambagte van Monster, en hebbe des zelve Partijen gemeeten tot aen den Heeren Weg ende Scheidingen, mitsgaders ter halver Slooten en Dijkjes….; als meede afgestipt het zo genaem De Zwarte Duijn, toebehorende Zijn Doorl. Hoogheid, Mijn Heere Prince van Oranje en Nassau etc etc etc volgens meetingen en caerteeringen Van de twee Landmeters Pieter Floris van der Sallem in febr 1649, en Nicolaus Klinkaert den 18 Augustus 1674, geteekend… Actum ’s Graven Hage den 23 Febr. 1737. (was onderschreeven) P.D. Baes geadministreerd Landmeeter Na welk laatste Tekening ik deezen heb overgedragen en nauwkeurig nageteekend.  Actum ’s Hage den 8 januari 1746   P Looten, geadmitt. Landmeeter

Carte en meetinge gedaen bij mij onderget. , ten verzoeke van De Hoog Edel Wel Geboren Vrouwe E. Pauw, Baronesse, Douarierre van den Boetzelaer…. van zeekere twee Hofsteeden genaamd OCKENBURG en SANTVOORT, mitsgaders de Boerenwoningen en Landerijen, daer aen behorende, gelegen in den Ambagte van Monster, en hebbe des zelve Partijen gemeeten tot aen den Heeren Weg ende Scheidingen, mitsgaders ter halver Slooten en Dijkjes….; als meede afgestipt het zo genaem De Zwarte Duijn, toebehorende Zijn Doorl. Hoogheid, Mijn Heere Prince van Oranje en Nassau etc etc etc volgens meetingen en caerteeringen Van de twee Landmeters Pieter Floris van der Sallem in febr 1649, en Nicolaus Klinkaert den 18 Augustus 1674, geteekend… Actum ’s Graven Hage den 23 Febr. 1737. (was onderschreeven) P.D. Baes geadministreerd Landmeeter Na welk laatste Tekening ik deezen heb overgedragen en nauwkeurig nageteekend.
Actum ’s Hage den 8 januari 1746 P Looten, geadmitt. Landmeeter

Beide hofsteden werden omringd door boerenhoeves en particulier land. Op de kaart maken we kennis met de weduwe van wijlen de heer griffier Van Kinschot, burgemeester Kopsnoyer, Gerrit Swanenburg, Ary van der Bergh, burgemeester Ruys, de vrouwe van Renswoude en de hoogedele heer Van der Duijn. Het zijn over het algemeen namen van notabelen die in deze streek hun kapitaaltje hadden veiliggesteld door de aankoop van grond.

Het eerste landhuis Ockenburgh met op de voorgrond de Zwarte (oude) Duinen

Het eerste landhuis Ockenburgh met op de voorgrond de Zwarte (oude) Duinen

Overpad door jachtgebied van de prins
Ondanks het feit dat eerdergenoemde hofsteden een en dezelfde eigenaar hadden, laat de kaart zien dat ze zelfstandig werden beheerd en via afzonderlijk oprijlanen vanaf de Heerenweg bereikbaar waren. Die lange lanen liepen dwars door het Zwarte Duijn dat behoorde tot het jachtgebied van de prins van Oranje – Nassau. Op de kopergravure uit 1653 zien we dat dit in den beginne niet meer was dan een gewoon zandpad. Maar honderd jaar later geeft de kaart twee statige lindenlanen te zien met een breedte van vijf Rijnlandse roeden (ca 19 meter).

We hebben het over de hofsteden Ockenburgh en Santvoort of Sandfort. De eerste werd gesticht rond 1650 door de medicus en dichter Jacob Westerbaen en kwam later in eigendom bij de familie Pauw. Van de oorsprong van Sandfort is minder bekend, maar aannemelijk is dat het, net als Ockenburgh eerst een boerenhoeve was en later door Maarten Pauw werd uitgebouwd tot landgoed.

Santvoort of Zandfort heet nu het Hyacintenbos

Santvoort of Zandfort heet nu het Hyacintenbos

Op zoek naar de restanten
Twee en een halve eeuw later kunnen we met een opmerkzaam oog nog best een en ander terugvinden van deze kaart. Van Ockenburgh liggen alleen de oprijlaan en de vaart nog op precies dezelfde plek. De classistische tuinaanleg is vervangen door een Engelse landschapsstijl, waarbij alle grond minstens een keer op de schop is geweest. Het huis is meerdere malen verbouwd. Het barokke landhuis van Westerbaen is omgetoverd tot een neoclassisistisch paleisje.
Maar van de hofstede Sandfort blijkt verrassend veel terug te vinden. De naam geeft een goede voorstelling van zaken over de structuur van het terrein. Het is aangelegd als fort in het zand. Om huis en tuin te beschermen tegen stuivend zand uit de wildernisse was rondom een hoge wal opgeworpen. En die zandwal vinden we nog bijna geheel terug in het Hyacintenbos. Wel is de ingang gewijzigd. Was er in 1746 geen directe aansluiting met Ockenburgh, nu verbindt een brugje beide landgoederen. Zodra we er over zijn, loopt het pad schuin omhoog naar de restanten van de oude omwalling van Sandfort. Binnen die omwalling een bos vol eiken en dat zijn in oorsprong dezelfde bomen die 300 jaar geleden al werden geëxploiteerd als eikenhakhout. De stammen die er nu staan zijn circa honderd jaar, maar het wortelgestel in de grond dateert uit de periode van aanleg van de landgoederen. Deze eikenbomen werden elke 12 jaar voor een deel afgezet. Het kernhout diende als haardhout, de schors ging als grondstof naar de leerlooierijen. De gehakte stobbe liep opnieuw uit en zo ontstonden brede eikenstoven met meerdere stammen die allemaal bij dezelfde boom horen.

Spaartelgen van het oude eikenhakhout

Spaartelgen van het oude eikenhakhout

De toenmalige hakhoutplantage bleef tot 1900 in gebruik. Daarna konden de stammen uitgroeien tot de hoge bomen die het nu zijn. De eiken hebben inmiddels gezelschap gekregen van andere boomsoorten zoals berk, esdoorn, hulst, lijsterbes en taxus. Soorten die het goed doen op deze voedselarme duingrond. Van het huis zelf is niets meer terug te vinden. Maar een goed speurder vindt met gemak de open plek achter de wal in het bos waar het heeft gestaan. Daar groeien namelijk geen eiken, maar jonge esdoorns en die zijn van veel later datum. Van de oude oprijlaan van Sandfort is geen spoor meer te bekennen. Die is in de twintigste eeuw verdwenen onder de stadsontwikkeling die na afgraving van het Zwarte Duijn op deze plek plaats vond.

Bestemmingsplan van de baljuw
In 1753 waren er overigens ook al ontwikkelingsplannen voor deze lokatie naast de oprijlaan van Ockenburgh. Toen wilde de baljuw er een galgenveld met rad en staken aanleggen om uitvoering te kunnen geven aan de toenmalige straffen op overtreding van de wet. Uit de correspondentie blijkt dat Elisabeth Pauw niet erg gecharmeerd was van het idee dat de lijken naast haar oprijlaan zouden hangen. Na lang onderhandelen is het galgenveld toen verplaatst naar een plek waar nu de watertoren van Monster staat. De uitstraling van Sandfort is inmiddels heel wat lieflijker. Het landgoedje heet nu Hyacintenbos en ook dat is een naam die in het voorjaar recht doet aan de realiteit.

Gerelateerde artikelen:

  1. De vorming van een Haags Bosje
  2. Berbice, buitenplaats van Begeer
  3. De bosgeschiedenis van de Oude Duinen
About the Author
Aletta de Ruiter is eigenaar van De Groene Vraagbaak (communicatie-adviesbureau voor de stedelijke groene ruimte). Daarnaast vervult ze de taak van redacteur en eindredacteur voor het kwartaalblad Haagwinde van de Haagse Natuurbeschermingsvereniging AVN (www.avn.nl) En nog enkele bestuurstaken bij verschillende natuurverenigingen in Den Haag e.o.

Social Share

    One Comment

    1. Pingback: My Homepage

    Leave a Reply Reactie annuleren

    *
    *

    Digitale documentatie duinen Voorne

    Overzichtskaart hotspots: wandelingen met bijzondere planten

    hotspots duinen wandeling Bezoek hotspots bloeiende duinen

    Boeken

    Duinen en mensen Voorne

    Aan rijkdom is op Voorne geen gebrek.
    42,50

    Bestel

    Bloeiende duinen

    'Een ‘must-have’ voor planten- en duinliefhebbers.’ (Bionieuws)
    van 29,50 naar 19,50

    Bestel

    Het vroon ontrafeld

    40 jaar waterwinning en natuurherstel in de Middel-en Oostduinen op Goeree

    Bestel

    Duinen en mensen Noordkop & Zwanenwater

    De slankste kuststrook van ons land. Waar duin en dijk vervloeien. Slechts 17,50.

    Bestel

    Duinen en mensen Texel

    De Texelse duinen en kwelders zijn van een betoverende schoonheid. Slechts 9,50

    Bestel

    Niet zonder elkaar

    Beste natuurboek van 2015 en zeer actueel
    nu 9,50 ook als pdf

    Bestel

    Het achterboek: online achtergronden bij Bloeiende duinen

    Aanmelden nieuwsbrief



    Doorzoek alle artikelen

    • De hoogste tijd om een nieuwe kustlijn te bouwen https://t.co/SMbSKy4Jx0 via @nrc De droom van baggeraars of definitieve breuk met natuur? over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/z8LOuHxS6x over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/MKj2wPyoUe over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KnLt93 over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KntRKt over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/NHMol9ZqCv over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/GJfzDwligz over a year ago
    • Hotspot Hoek van Holland: nieuwe vallei en groene strand https://t.co/665qaA6IE7 https://t.co/7i5BcbHm7I over a year ago
    • Het verborgen duin https://t.co/N1tYABTHO7 https://t.co/ixXaeJCBIS over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/OIhH95kvbP over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/G8iQPhjqv3 over a year ago
    • Veldonderzoek naar effecten opspuiten zand https://t.co/bLkwZkPmuI over a year ago
    • Hotspot Vuurbaakduin: 10 soorten in beeld https://t.co/itaSWqGOtM over a year ago
    • Nieuwe Hondsbossche duinen…hoe gaat het met de natuur? https://t.co/nljpWc1rWl https://t.co/5nEG3Jxlgo over a year ago
    • Nieuwe Hondsbossche duinen…hoe gaat het met de natuur? https://t.co/nljpWc1rWl https://t.co/GabP5KkEMJ over a year ago
    • Hotspot Nieuwe Hondsbossche duinen en de oude dijk, 10 soorten in beeld https://t.co/iwibrYD3BW https://t.co/uxlVMSBgMf over a year ago
    • Hotspot Nieuwe Hondsbossche duinen en de oude dijk, 10 soorten in beeld https://t.co/iwibrYD3BW https://t.co/tvLtuZtPWD over a year ago
    • Hotspot Vlaggenduin: 10 soorten in beeld https://t.co/jcIxEiKjjI https://t.co/9PatwTug0r over a year ago
    • Hotspot Vlaggenduin: 10 soorten in beeld https://t.co/jcIxEiKjjI https://t.co/ziBpNBr6Ti over a year ago
    • Hotspot Coepelduynen: 10 soorten in beeld https://t.co/COzYeEpx67 https://t.co/qgCJUMKjwZ over a year ago

    Auteurs

    Auteurs die een verhaal + beeld over een duinthema of over een gebied breed willen verspreiden kunnen contact met de redactie opnemen. Het kan gaan om nieuwe verhalen, maar ook om bestaande artikelen in de vorm van een pdf. De redactie zoekt ook correspondenten: contactpersonen in een bedrijf / instelling of vereniging. Een correspondent kan de redactie van duinenenmensen.nl in contact brengen met een of meer auteurs, of bestaande artikelen aanleveren. Informatie voor auteurs Auteurs van boeken Duinen en mensen en hun bijdrages op deze site

    Duinen en mensen boeken

    Duinen en mensen is een serie boeken over de Nederlandse kust. Cultuur en natuur van het kustlandschap worden gelijkwaardig en veelzijdig beschreven. Met honderden nieuwe kaarten en de laatste stand van wetenschap. Kennemerland (2009), Noordkop en Zwanenwater (2011) en Texel (2013). Bestel
    Deze site is een initiatief van Uitgeverij Natuurmedia, en tot stand gekomen met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds


    KVK nr.: 37075141 - BTW nr.: NL074839743B01 - Adres: Nieuwendijk 2, 3252 LK Goedereede - Tel: 06 51 79 29 79
    Redactie: Rolf Roos, Nico van der Wel,
    Machiel van Wijngaarden, Danny Zuurbier


    Wilt u deze site steunen? Klik hier.

    Ontwerp en ontwikkeling: toomanywords.nl