over de site | contact | info auteurs | toegang auteurs
  • Home
  • Nieuws
  • Thema’s
    • Ontstaan van de kust
      • Duinen als zeewering
      • Klimaat en duinen
    • Archeologie
    • Zeedorpen
    • Jacht
    • Duinlandbouw
    • Cartografie
    • Veldnamen
    • Militaire kustverdediging
    • Waterwinning
    • Natuur en landschap
      • Flora en vegetatie
      • Fauna
      • Bos
      • Natuurbeheer
    • Strand
    • Recreatie
    • Beeldende kunst
  • Gebieden
    • Zeeland
    • Zuid-Hollandse eilanden
    • Zuid-Hollandse vasteland
    • Zuid-Kennemerland
      • Amsterdamse Waterleidingduinen
      • Nationaal Park Zuid-Kennemerland
      • Kennemerstrand
    • Noord-Kennemerland
      • Wijk aan Zee
      • Noordhollands Duinreservaat
      • Bergen
      • Schoorlse Duinen
    • Noordkop
      • Camperduin-Petten
      • Zwanenwater
      • Zijpe- en Hazepolder
      • Callantsoog
      • Noordduinen
      • Den Helder
    • Texel
      • Zuidpunt van Texel
      • Duinen bij Den Hoorn
      • Duinen bij De Koog
      • Ten noorden van De Koog
    • Vlieland
    • Terschelling
    • Ameland
    • Schiermonnikoog
    • Rottumerplaat / Rottumeroog
  • Landschapselementen
    • Eendenkooien
    • Landgoederen
    • Wegen en paden
    • Kanalen
    • Stuifdijken
    • Agrarisch
    • Militair
    • Heemtuinen
    • Recreatief
  • Portretten
  • Onderzoek
  • Hotspots
  • Natuurmedia
rss

Artikel

20
NOV
2020

Vuulte: onkruidbenamingen in het Deltagebied

Geen categorieVeldnamen
Posted By : Pau Heerschap
Comments : 1

(Tekst ontleend aan Jan Zwemer & Pau Heerschap (2020): ‘Maar’ meid en knecht in het Deltagebied. Uitgave Zeeuwse Dialect Vereniging. Zie reactie onder dit artikel t.a.v. naamgeving en wat de namen ons ‘vertellen’. )

In de akkerbouw moest er natuurlijk alles aan gedaan worden om de onkruiden op het veld te bestrijden, zodat die niet het reguliere gewas zouden verstikken. Veel boerenarbeiders besteedden de meeste werktijd aan het wieden van onkruid. Men zou bijna kunnen zeggen dat het wieden de grondslag was van hun bestaan. Het is al lang geleden dat men een rij veldarbeiders in linie, als in slagorde, meestal in gebogen of kruipende houding, zich over de akkers zag voortbewegen.

Diverse hulpmiddelen stonden hen ter beschikking. Het bekendste is de schrepel (handwiedijzer), in allerlei vormen en afmetingen. Daarnaast had men de schoffel, die geduwd werd, met ijzers in diverse breedtes. Ook werd gebruik gemaakt van de hak of ‘ouweêle. Soms werd gebruik gemaakt van een industriële wiedmachine, ook met wiedijzers in verschillende breedtes.

Bij ons thuis werden in mijn jeugd in het hof elk jaar sjalotten verbouwd. Voor het onderhouden van het sjalottenveld had mijn vader zelf op een slimme manier een wiedmachine ontworpen. Het uitgangspunt was de voorvork van een oude fiets, met het wiel, zonder banden, er nog in. Ongeveer op de plaats waar de trappers hadden gezeten werd een ijzeren bevestigingspunt vastgemaakt. Hij ontwierp dan zelf de beugels die als schoffel daaraan bevestigd konden worden. Regelmatig ging hij met zijn tekeningetjes naar de plaatselijke smid, die dan allerlei beugels smeedde: een smalle, om tussen de rijen sjalotten te kunnen wieden, een v-vormige brede, waarmee de sjalotten gerooid konden worden. De meest ingewikkelde was een klein ploegje, waarmee de grond omgeploegd werd als de sjalotten eruit waren, zodat in die aarde de sperziebonen met de groen-rode pootstok konden worden gepoot voor een tweede gewas. Tussen die rijen werd dan weer gewied met de kleine beugel. Heel nuttig, zo’n multifunctioneel apparaat.

Uit de negen regioboeken, die in de loop der jaren verschenen zijn als voorbereiding voor het supplement op het Woordenboek der Zeeuwse Dialecten, zijn de benamingen van inheemse wilde planten verzameld. Er is wel gestreefd naar volledigheid, maar of ik daarin geslaagd ben, is aan de beoordeling van de lezers. Cultuurplanten zoals de bijvoorbeeld de narcis heb ik buiten beschouwing gelaten. Toch is bij twijfelgevallen er hier en daar wel een doorgeslipt. Het lijkt mij aardig om in de toekomst daaraan in het verenigingsblad van de Zeeuwse Dialectvereniging, Nehalennia, een aparte rubriek te wijden. Onder vuulte wordt verstaan: alle wilde planten die door boeren, knechts en arbeiders regelmatig verwijderd moesten worden.

Voor de leesbaarheid zijn de regio’s genummerd: 1 West Zeeuws-Vlaanderen, 2 Hetland van Axel, 3 Oost Zeeuws-Vlaanderen, 4 Walcheren, 5 Zuid-Beveland, 6 Noord-Beveland,7 Tholen en St. Philipsland, 8 Goeree-Overflakkee (soms vermelding van eerst de Goereese variant en daarnaast de Flakkeese), 9 Schouwen-Duiveland.

Lijst van wilde planten uit akkers en velden met dialectnamen in de Delta

Akkerkool: Sluuse vuulte, dauwkôôl’n 1, dauwkôôl’n 2

Akker-ereprijs: veugeldèrm 1, 6, ‘oenderd(j)èrm 3

Akkermelkdistel: melkdèstel, melkriet, melkgroen, 3, steekelmelkwied, zeumermèllukkruut 7 zoute melkwied 8, kniensôôren (G) 8, stekelmelkwied (O) 8, melkwied 9

Akkermunt: munte, stinkers, muntepeeje 3,stienkers 7

Akkerwinde: pispotjes 1, 7, 9, winde, wortelwinde, pèrrepluukes 3, moaiewinde 7

Avondkoekoeksbloem: nachtlichtje 1

Biezen: kerwassen 5

Bindwilg: têênen 9

Bitterzoet: duvelsbiiet, elfranke 1, ellefranke 4

Boterbloem: beuterblomme, Sintsekruut, pinksterkruut 1, pinksterblomme 2, 5, 6, 7, bot(t)erblom(me) 3, beuterblomme 4, 5, butterbloome (G) 8, butterblomme (O) 8, 9, pinksterblomme 9

Braam: kattebraemen (wilde braam) 4, dauwbraam: braem, braemdoorn 9

Brandnetel: tieng’l 1, 2, tingel 3, broejneetel 4, broeinekel 5, broenékels 6, 7,broewnekels/-netel 8, kleine brandnetel: hoewnderbroewnekel of kleine broewnekel (G) 8, broe(i)neekel 9

Bremraap: bremroap, kloaverduuvel 7

Kroontjeskruid: vrattekreùd, koekoekskreùd 3, zulver-onger-waeter 8

Kruisdistel: Schaepestekel 9

Kruiskruid: sinkseblom, -kreùd, seisejoen 3, seansejuun 6

Krulzuring: sulker, zuring, suursel, suusel, suusel, koekeleute 3

Kweekgras: gospêêm 1, gospeejen 1, 3, strèkgos 2, hospeejen 2, 4 ,5, gospee’n, strekgras 3, 4, 7, strekhos 5, 6, kweek(e) 8

Klis: klitten 4, 8, 9

Liguster: palmèkke 7

Lisdodde: bezuu(r)en, plompers, sek-sigaoren 4, stienksehaoren 5, poesters 6,(grote)duulen (G), lampepoesers 8, 9, poesters 9

Look: kwoailoaf 7

Luzerne: melooten (G) 8

Madeliefje: weiblomme 1, 2, koeieblom 2, meiblommeke(n, weiblom, poaseblom 3, koeweitje 5, koeieblomme 6, 7, 9, dui’ies (G) 8, dubbele madeliefjes: kesausjes 9

Margriet: pèreblomme 1,2, ganzeblomme 1, koeie-oahen, paereblommen 6, koei- of kalversoahe, koeieblomme 7

Meidoorn: kraojebessen (bessen van de meidoorn) 5, doornèkke, meulenaersèrten 7, doorn, doornbôôm 9

Melde: blauwkoppen 7, melde,(G) meijen (O) 8, meije,4

Melkdistel: melkwiet 1, melkriet 2

Monnikskap: kousjes en schoetjes 1

Muizengerst: Jan-kruup-in/haesje-kruup-in 8

Muur: goezemoeze, ‘oezemoeze 1, muur(e), roezemoes 3, oezemoes 4, groezemoeze 9

Muurpeper: êêuwig leven 9

Nachtschade: zwarte beijers 4, bostebeijers 5

Netel: zoete netel, bloeiende tieng’l, tamme tieng’l 1,

Paardenbloem: pèrezêêker, melkwiet, zêêkebède 1, 2, pisseblomme 1,beddezêêker, beddepisser 2, 4, 6, 7, pisseblom, melkkreùd, melkriet 3, pissebed 4, melkriet 5, pisseblomme 5, mealkwied 6, paerezêêker 7, 9 melkwied 8, paerepisser 4, 9

Paarse dovenetel: purpere(n), zoete(n) tingel 3

Paddestoelen: (witte) spookebrôôd 5, Oosje Pik z’n eeten 7, hôôsjesbrôôd (G) 8

Papaver: eulbolle, ulebolle,blauw maenzaed,papaover 9

Perzikkruid: Jezusbloed, retse, christusbloed, christuskind 1, rotse, ruë-, roeë-, rôôdbêên, wilde wissen, smettus 3, bloedblad 6, rutte 7, rooie Jan 4, 9

Pinksterbloem: koekoeksblomme 1, 2, 5, 6, koekoeksbloem 4, stieselblomme 6, schaepeblomme 9

Raaigras: ‘aeverhras 7

Ridder- of krulzuring: rôôdwiejken (G) 8, zuureng 9

Buntgras: scheerkwasje (G) 8

Distel: stekel 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, distel, destel 3, ossesteekels, schaepesteekels 7

Doodkruid: asgalle 1

Dovenetel: witt’n tiengel 2, doaveneekel 7, (witte) temme broewnekel 7, tamme netel 8

Duist: duusgors (G) 8

Echt walstro: bontekeezeëten (G) (bontekees=julikever) 8,

Eendenkroos: ruusgrieten, brieten, griete 9

Slaapbol: (wilde) pepaover 7

Sleedoorn: zwarte doorn 7

Smeerwortel: heneezeblad, smèrwortel 8

Speerdistel: p(j)êrdendèstel, p(j)êrdestekel 3, ossestekel 6, 9

Spies(blad)melde: male, zêêmale, melde (dezelfde namen voor de uistaande melde) 3, zout(e)meijen 4, 9

Sterremuur: ‘oenderdèrm 1, oe(n)zemoes 4, mure 6, 7, oensmoes 7

Stippelganzevoet: dauwkôôl, male, moalestekken, mêbôôm, -buëm, meibôôm, maaibôôm 3

Straatgras: teùntjesgras, -gos, stroatgos 3, boagerdgors (G) 8

Strandkweek: blaeuwe jan ( G) 8

Trilgras: bevertjes 5, 8, 9, schuddekopjes (O) 8

Varkensgras: Vèrkesgos, 1, 2, 9, v(j)êrkesgras, -gos 3,vèrekesgos 4,verkenshos 5, vearkesgos, vearkeséten 6

Varkenskers: v(j)êrkeskaas,- kazze, -kizze, -kers 3

Veenwortel: lôôie wilgen 8

Veldbeemdgras: zweunegos 1, pluumgos1,2, pluumhos 4, 5, vèrrekesgras 8

Veldbies: (gewone) brôô’ies (G) 7

Vlier: klasspinthout 7, vleere 8, 9, vliender 4

Vogelwikke: wikke 9

Voorjaarshelmbloem: puutebloomen (G) 8

Vossenstaart: duust 1, 2, 4, 5, 6, ‘oazehras 7

Weegbree: wegaorsblad, wegblaoren 1, ribbe, ribbel, ribberblad, rubberblad, weversblad 3, weekeblaeren 4, (smalle weegbree: hongetongen, smal weegblad, (G) 8, grote weegbree: kattetongen, brêêdweegblad 8, weegeblaeren 9

Wilde haver, Oot: ôot, wilden ‘aver 1, oat, ôôt, wild’oaver, ôôite 3, wilden’aever 4

Wilde mosterd: zempe 1, zemp 5,

Wilde peen: wilde koejepee 8, wilde pee 9

Wilde zuring: pèrezurkel 1

Windhalm: pleùmgras, -gos 3

Witte klaver: stêênkloavers 6

Witte krodde: dubbeltjeskruud, dubbeltjesvuulte, Judaskruut 1,dubbeltjevuulte 2, dubbelt(j)es, dubbelt(s)jeskreùd, witte wijven, pakkèt(s)jes 3, dubbeltjeskruud 4, stêênkruud, Witte Jan, Jantje witteblomme 6

Wolfsmelk: kraontjesvuulte 1, krôôntjeskruud 4, 5, zulver-on(g)der-waeter 6, 8

Zandzegge: haogtegors of rêêpen (G) 8

Zilte rus: aertgos 9

Zwaluwtong: boeka-, boekwitwinde 3,

Zwarte nachtschade: allebes, bôômbes, zwarte jenevers 1, bostebeiers 2, 3, bostebeze(n), boste baaiers 3, koordedan(g)sers 6, zwarte keezen 7, bostappel 9

Grote ratelaar, veldzuring en smalle weegbree: een vegetatie die in het boerenland is verdwenen en nu alleen in natuurgebieden of in als natuur beheerde dijken is te zien (red.)
About the Author

Social Share

    One Comment

    1. Rolf Roos 20 november, 2020 at 10:35 Reply

      In het fraaie overzicht van Paul Heerschap vallen voor de plantenliefhebber een aantal zaken op waarvan ik er enkele aanstip. De schoonheid van sommige woorden zal menigeen opvallen (‘nachtlichtje’ voor avondkoekoeksbloem, of ‘Jezuskruid’ voor perzikkruid vanwege de rode vlekken op de bladeren) en soms laten namen ook een verrassend ecologisch inzicht zien, zoals ‘wortelwinde’ voor akkerwinde, want wilde wortels stonden er zeer vaak vlak bij.

      Dan die veelheid aan soorten in het oude boerenland. Onkruidbestrijding, zaadselectie en overbemesting hebben de meeste uit de huidige akkers verdreven. Soorten van schralere, zandige milieus als wilde peen en zandzegge zal je tegenwoordig zelden in akkerland aantreffen. Echt bijzonder is het fotogenieke trilgras, tegenwoordig een bedreigde wilde grassoort van de Rode Lijst. Typisch voor de delta is een bremraapsoort, de klavervreter, en het is mooi dat deze staat vermeld (ook nu alleen nog in natuurgebieden en onbemeste dijken). Ook margrietjes waren destijds een mooi regionaal accent.

      Aan de andere kant ontbreken een aantal toch wel heel bekende veldbloemen die met nader onderzoek een plekje in de lijst verdienen zoals akkerdistel en pinksterbloem. Verder ook minder bekende als wilde postelein en doornappel. Of grassoorten als veldbeemdgras en goudhaver.

      Kleine correcties in de lijst zijn nodig bij soortsnamen als muizengerst (= kruipertje) en bindwilg (=schietwilg?), terwijl naast de naam van akker-ereprijs de naam van de grote ereprijs niet zou misstaan want is in de delta zeer algemeen, ook in huidige boerenland en heeft opvallend grote bloemen (meer dan 1 cm breed). Dit geldt ook voor de opgenomen stippelganzevoet, die vaak zal worden verward met de nog algemene melganzevoet.

      Een vraag die zich tenslotte opdringt is of de soorten met de meeste lokale namen ook het meest algemeen zijn. Loop de lijst eens langs en soms klopt het!

    Leave a Reply Reactie annuleren

    *
    *

    Digitale documentatie duinen Voorne

    Overzichtskaart hotspots: wandelingen met bijzondere planten

    hotspots duinen wandeling Bezoek hotspots bloeiende duinen

    Boeken

    Duinen en mensen Voorne

    Aan rijkdom is op Voorne geen gebrek.
    42,50

    Bestel

    Bloeiende duinen

    'Een ‘must-have’ voor planten- en duinliefhebbers.’ (Bionieuws)
    van 29,50 naar 19,50

    Bestel

    Het vroon ontrafeld

    40 jaar waterwinning en natuurherstel in de Middel-en Oostduinen op Goeree

    Bestel

    Duinen en mensen Noordkop & Zwanenwater

    De slankste kuststrook van ons land. Waar duin en dijk vervloeien. Slechts 17,50.

    Bestel

    Duinen en mensen Texel

    De Texelse duinen en kwelders zijn van een betoverende schoonheid. Slechts 9,50

    Bestel

    Niet zonder elkaar

    Beste natuurboek van 2015 en zeer actueel
    nu 9,50 ook als pdf

    Bestel

    Het achterboek: online achtergronden bij Bloeiende duinen

    Aanmelden nieuwsbrief



    Doorzoek alle artikelen

    • De hoogste tijd om een nieuwe kustlijn te bouwen https://t.co/SMbSKy4Jx0 via @nrc De droom van baggeraars of definitieve breuk met natuur? over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/z8LOuHxS6x over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/MKj2wPyoUe over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KnLt93 over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KntRKt over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/NHMol9ZqCv over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/GJfzDwligz over a year ago
    • Hotspot Hoek van Holland: nieuwe vallei en groene strand https://t.co/665qaA6IE7 https://t.co/7i5BcbHm7I over a year ago
    • Het verborgen duin https://t.co/N1tYABTHO7 https://t.co/ixXaeJCBIS over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/OIhH95kvbP over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/G8iQPhjqv3 over a year ago
    • Veldonderzoek naar effecten opspuiten zand https://t.co/bLkwZkPmuI over a year ago
    • Hotspot Vuurbaakduin: 10 soorten in beeld https://t.co/itaSWqGOtM over a year ago
    • Nieuwe Hondsbossche duinen…hoe gaat het met de natuur? https://t.co/nljpWc1rWl https://t.co/5nEG3Jxlgo over a year ago
    • Nieuwe Hondsbossche duinen…hoe gaat het met de natuur? https://t.co/nljpWc1rWl https://t.co/GabP5KkEMJ over a year ago
    • Hotspot Nieuwe Hondsbossche duinen en de oude dijk, 10 soorten in beeld https://t.co/iwibrYD3BW https://t.co/uxlVMSBgMf over a year ago
    • Hotspot Nieuwe Hondsbossche duinen en de oude dijk, 10 soorten in beeld https://t.co/iwibrYD3BW https://t.co/tvLtuZtPWD over a year ago
    • Hotspot Vlaggenduin: 10 soorten in beeld https://t.co/jcIxEiKjjI https://t.co/9PatwTug0r over a year ago
    • Hotspot Vlaggenduin: 10 soorten in beeld https://t.co/jcIxEiKjjI https://t.co/ziBpNBr6Ti over a year ago
    • Hotspot Coepelduynen: 10 soorten in beeld https://t.co/COzYeEpx67 https://t.co/qgCJUMKjwZ over a year ago

    Auteurs

    Auteurs die een verhaal + beeld over een duinthema of over een gebied breed willen verspreiden kunnen contact met de redactie opnemen. Het kan gaan om nieuwe verhalen, maar ook om bestaande artikelen in de vorm van een pdf. De redactie zoekt ook correspondenten: contactpersonen in een bedrijf / instelling of vereniging. Een correspondent kan de redactie van duinenenmensen.nl in contact brengen met een of meer auteurs, of bestaande artikelen aanleveren. Informatie voor auteurs Auteurs van boeken Duinen en mensen en hun bijdrages op deze site

    Duinen en mensen boeken

    Duinen en mensen is een serie boeken over de Nederlandse kust. Cultuur en natuur van het kustlandschap worden gelijkwaardig en veelzijdig beschreven. Met honderden nieuwe kaarten en de laatste stand van wetenschap. Kennemerland (2009), Noordkop en Zwanenwater (2011) en Texel (2013). Bestel
    Deze site is een initiatief van Uitgeverij Natuurmedia, en tot stand gekomen met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds


    KVK nr.: 37075141 - BTW nr.: NL074839743B01 - Adres: Nieuwendijk 2, 3252 LK Goedereede - Tel: 06 51 79 29 79
    Redactie: Rolf Roos, Nico van der Wel,
    Machiel van Wijngaarden, Danny Zuurbier


    Wilt u deze site steunen? Klik hier.

    Ontwerp en ontwikkeling: toomanywords.nl