Jan Jans (1872-1943) Lepelaars in het Zwanenwater, 1913, olieverf op doek, 30 x 40 cm. Part. coll.

Kunsthistorie

Jan Jans werd 6 januari 1872 geboren in Amsterdam. Hij woonde zijn hele leven in de hoofdstad en ontving daar tekenonderwijs van Jan Visser jr. (1856-1938). Aanvankelijk was hij werkzaam als huis- en decoratieschilder, maar vanaf ca. 1907 vestigt hij zich als kunstschilder (bron: Wikipedia). Hij schilderde in de trant van de Haagse School o.m. landschappen, riviergezichten en havens.  Hij was een late impressionist die vooral de stemming van een gebied en tijdstip wou vastleggen.

In de jaren ’20 en ’30 liet men zich naar de lepelaarskolonie punteren (met rechts jachtopziener Jan van Honschooten en links jachtknecht Jaap Mooij aan de stok. Fotograaf onbekend. Coll. D. van Lunsen).

Hij heeft  veel duinlandschappen geschilderd, o.a. ook op Texel en in Zoutelande. In het getoonde werk komen het licht, de ruimtelijkheid en het karakter van de streek tot hun recht. Hier heerst het noordelijk licht van de Waddeneilanden, waar net als in het Zwanenwater de duinen laag en uitgestrekt zijn. En zeer nat.

Locatie

Jan Strijbos filmt in het Zwanenwater, 1927. Fotograaf onbekend. Coll. D. van Lunsen

De lepelaars zijn hier afgebeeld op de plaats waar nu een grote ronde metalen drijvende observatiehut ligt die hier per helikopter is geplaatst (aan de zuidkant van het Eerste Water). Daar zat tot 1962 de legendarische lepelaarskolonie.  Dan van Lunsen stuurde een  aanvulling met historische foto’s  waarbij hij aangeeft dat Jans vanuit een boot dit moet hebben geschilderd (mail d.d. 21 maart 2018): 

Alphonse Burdet filmt, 1935. Fotograaf Hammerli. Coll. D. van Lunsen

“Het zal moeilijk (maar niet onmogelijk zijn) om vanaf dezelfde positie als op het schilderij een foto te maken van de plek van de voormalige lepelaarskolonie. Dat was namelijk vanaf het water op het Eerste water. Jan Jans heeft zich hier in 1913 door voormalig jachtopziener Arie Kos (1874-1943) naar toe laten punteren. Alphonse Burdet (in 1935) en Jan Strijbos (in 1927) werden door jachtopziener Jan van Honschooten (1895-1985) naar de lepelaarskolonie gepunterd. Bijgaand een foto van Burdet (uit 1935) en Strijbos (uit 1927) die dan beiden in de kolonie staan te filmen. De foto’s zijn vanuit dezelfde positie genomen als op het schilderij van Jan Jans (vanaf een bootje). Bij Jans was het alleen vanaf een grotere afstand tot de kolonie.”

Vrijwel het zelfde uitzicht als van Jan Jans, 1913. Lepelaarskolonie 1927. Foto Jan Strijbos. Coll. D. van Lunsen

Kijkrichting Jan Jans. Hij werkte vanuit het water. Op de duinen op de achtergrond ligt het huidige uitkijkduin.

Natuur en landschap

Het schilderij toont geen zaken die niet al uit andere bronnen bekend zijn. De lage duinen op de achtergrond lijken licht te stuiven. We zien lepelaars en meeuwen, waarschijnlijk de kokmeeuwen die hier met duizenden hebben gebroed, totdat in 1983 vossen daar een einde aan maakten. Vergeleken met vroeger was het landschap wat opener, minder wilgen, verder is het al 100 jaar een wonder van stabiliteit. Er was geen waterwinning, geen landbouw, alleen jacht en later natuurbeheer. Lepelaars namen de wijk naar de vosvrije Waddeneilanden en verdwenen hier vrijwel, terwijl aalscholvers en blauwborsten verschenen.

In 2007 is er in België een ander schilderij van zijn hand van lepelaars en kokmeeuwen in het Zwanenwater geveild. Zie boven. Opvallend is het kijkhutje dat door fotograven mocht worden gebruikt.

Link op deze site: Kleine geschiedenis van een groot symbool (over 100 jaar lepelaars).

Bron: P.A. Scheen(1981) Lexicon Nederlandse beeldende kunstenaars 1750-1950; p. 245, s-Gravenhage

Oproep: wij zijn geïnteresseerd in meer werk van Jan Jans van de duinen. Mail ons als u meer weet te vinden (online of ‘in het echt’) of laat hieronder een bericht achter.

Toegift. Flanerende freules in de kolonie (mevrouw links is A. Leonard en mevrouw rechts onbekend. Let op de verrekijker, de wandelstok met rechts onder nog een dode jonge lepelaar). Fotograaf onbekend. Coll. D.van Lunsen