(embargo tot 22 maart 2023)

Een middeleeuws hakhoutbos uit 1418, later keizerlijk domein, waarvan de locatie lang onduidelijk was, is op Voorne ’teruggevonden’ vlakbij nieuwbouwwijk de Waranda. Al in 1552 klonken berichten over een naderende ondergang maar er werd nog eeuwen, tot 1903, hout geoogst. Nu resteren van dit bijna vergeten duinlandschap nog enkele elzenhagen en sloten én de contouren. Maar herstel in de oude glorie is nog mogelijk.

Aan de binnenduinrand op de grens van Oostvoorne en Rockanje treft men dicht bij elkaar drie wegen aan met gelijkluidende namen: ‘Berkenrijs’, ‘Berkenrijspad’ en ‘Berkenrijsweg’. Al deze namen verwijzen naar een bijzonder bosgebied, een hakhout, dat al in 1418 bij Oostvoorne wordt vermeld als bos ‘van de heer van Voorne’, d.w.z. van de graaf van Holland. In dat jaar wordt het aangeplant. De kosten van de maaltijd van die dag voor 61 man, bestaande uit brood en kaas, zijn voor de rentmeester van de heer van Voorne.

Door geldzorgen gedwongen verkoopt eigenaar keizer Karel V in 1536 diverse grafelijke eigendommen, maar hij maakt een uitzondering voor ‘Het Berckenrijs’. Dat blijft keizerlijk domein tot het (in 1581) aan de Staten van Holland vervalt, die het in 1725 weer verkopen waardoor het in particuliere handen komt.

Bijzonder is in 1552 een vermelding van gebruik (en vernieling) van het Berkenrijs, “ wij hebben vernomen dat, ten behoeve van feesten (o.a. kermissen, schutterijen, bruiloften), zoveel bomen uit onze Berkenrijs of bossen worden gekapt en meegenomen, dat gevreest moet worden dat, tenzij daartegen wordt opgetreden, binnenkort de Berkenrijs volledig vernield zal zijn.”

Waar lag dit hakhout met publieke functie precies? Cartograaf Kouter geeft op zijn kaart uit 1608 de naam ‘Berckenrijs’ aan een terrein ten noorden van landgoed Olaertsduin aan de rand van de Rockanjese Heveringen. Dit oude Berkenrijs is eind 19e eeuw nog op de topografische kaarten te zien als bos, maar het is in 1903 ontgonnen voor de tuinbouw door NV Voorne’s Duin. Op de meest recente kaart, waarop het hele gebied herverkaveld blijkt, is de noordelijke rand (met het Grenspad waaraan ooit het clubhuis van de vooroorlogse golfclub zat) nog te volgen. Precies het gebied waar het Berkenrijspad naar toe leidt, de Berkenrijsweg een aanvoerroute is en de weg ‘Berkenrijs’ pal langs loopt. Het Berkenrijs werd grotendeels tuinbouwgrond, later deels fazantenkwekerij en kippenhouderij en daarna caravanopslag. Het is deels bestemd voor wat villa’s en er staat een enkel ouder huis. Een klein vochtig hoekje is van het Zuid-Hollands Landschap. Wie herstelt hier de oude glorie met respect voor historie en natuur? En wie kent er meer vermeldingen m.n. uit de 15e -18e eeuw?

Alle achtergronden hierover in het online artikel Het Voornse Berkenrijs: bos van Karel V vanaf de middeleeuwen tot nu te traceren

Meer inlichtingen: mail Rolf Roos of per telefoon 06 51792979 (overdag)

Meer nieuws over het boek Duinen en mensen Voorne vindt u hier. Verschijningsdatum 8 april 2023

NB Alle berichten kennen een embargo met een datum: tot die dag krijgt u ze in het vertrouwen dat u er niet over publiceert voor die datum. Veel dank.

Kaart uit einde 19e eeuw met nog intact in het midden het Berkenrijs en rechtsboven de eendenkooi (thans villawijk De Waranda).

Wetenschappelijke publicatie: Roos, Rolf & Nol Freijsen (2022). Het Voornse Berkenrijs: van keizerlijk hakhout tot caravanopslag. Tijdschrift voor Historische Geografie 2 (2022): 153-164.