Roeland Roghman (1627-1692)
De ruïne van het kasteel Oud-Haerlem bij Heemskerk
1646-1647
Zwart krijt, penseel in grijs
33 x 48,2 cm
Opschriften: verso, r.o.: (in latere hand] in Kennemerlant by Assemburgh het huys te [in oudste hand] out haerlem
Haarlem, Teylers Museum, inv.nr. O**31

Literatuur
HW.Th. Kloek en H.W.M. van der Wyck, De kasteeltekeningen van Roelant Roghman, Alphen aan den Rijn (Canaletto) 1990, cat.nr. 150

Kunsthistorie

Roelant Roghman was een Amsterdamse landschapsschilder uit de omgeving van Rembrandt. Hij tekende en etste het Hollandse landschap naar het leven, soms in de vorm van reeksen topografische gezichten; daarnaast schilderde hij bedachte fantasielandschappen op grond van schetsen tijdens een reis naar Italië. Maar hij is tegenwoordig vooral bekend als de maker van een reeks van oorspronkelijk ongeveer 260 grote getekende portretten van Hollandse, Utrechtse en Gelderse kastelen, waarvan er nu nog 220 bekend zijn. Hij heeft deze reeks grotendeels getekend gedurende in de jaren 1646 en 1647, toen hij nog maar negentien-twintig jaar oud was. Ze vertonen een groot meesterschap in de beheersing van volume, perspectief en atmosfeer. Roghmans kasteelportretten zijn beroemd als hoogtepunten in de geschiedenis van de documentaire tekenkunst.
Veel middeleeuwse kastelen in Kennemerland, zoals Brederode en Ter Kleef, waren in de strijd tegen Spanje verwoest. De bouwvallen van Oud-Haerlem, waarvan in Roghmans tijd vrijwel niets meer over was dan een paar muurbrokken in het open land, waren veel ouder. Die weinige resten heeft Roghman hier weergegeven, waarbij hij de kaalheid van de omgeving nog eens benadrukte door de ruïne af te beelden onder een hoge, donkerer en stormachtige lucht.

Locatie

Het slot Oud Haerlem is in 1248 gebouwd voor Simon van Haerlem, leenman van graaf Willem II van Holland. Het stond even ten oosten van Heemskerk, een paar honder meter ten zuidwesten van het later gebouwde slot Assumburg. Al in 1351, tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten, werd het belegerd en verwoest. Bij luchtfotografie in de jaren 1930 is het kasteel ‘herontdekt’. In 1960 is archeologisch onderzoek gedaan naar de resten van het slot, waarbij een belangrijke bronsschat werd gevonden.
Het slot is nog steeds zichtbaar in onregelmatige verhogingen in het weiland. Sinds 1977 staan de sporen van Oud-Haerlem op de lijst van archeologische rijksmonumenten.

Tijd en seizoen

Diep in het jaar op een winderige dag.

Natuur en landschap

Bijna alle kastelen en versterkingen van Kennemerland lagen niet hoog en droog op het zand maar aan de rand van (oude) duinen en laag land, voormalige strandvlakte of op voormalige oeverwallen van het Oerij (zie, bv ook Slot Brederode, Santpoort of Marquette, Heemskerk) zodat ze deels of geheel door water en moeras te omringen waren. Ook Oud-Haerlem en het nabijgelegen Assumburg vallen in die categorie.

Zie Herenwegen en ligging kastelen uit Duinen en mensen Kennermerland.

Het kronkelige water aan de rechterzijde is, getuige een detail van de kaart van Joh. Dou uit ca 1660 droeg de naam Mole watering, nog zichtbaar op de luchtfoto. Gelegen nabij het ‘Ruwijn van huys Oudt Haerlem”. De aangegeven Zuydt Maad Wegh bestaat nog steeds, net als haar tegenhanger de Noordermaatweg dat landerijen van kasteel Marquette aan de noordzijde begrenst. Het noorden op de kaart is links.

Op onderstaande kaart/satellietfoto zijn de ondergrondse fundamenten goed te zien.