over de site | contact | info auteurs | toegang auteurs
  • Home
  • Nieuws
  • Thema’s
    • Ontstaan van de kust
      • Duinen als zeewering
      • Klimaat en duinen
    • Archeologie
    • Zeedorpen
    • Jacht
    • Duinlandbouw
    • Cartografie
    • Veldnamen
    • Militaire kustverdediging
    • Waterwinning
    • Natuur en landschap
      • Flora en vegetatie
      • Fauna
      • Bos
      • Natuurbeheer
    • Strand
    • Recreatie
    • Beeldende kunst
  • Gebieden
    • Zeeland
    • Zuid-Hollandse eilanden
    • Zuid-Hollandse vasteland
    • Zuid-Kennemerland
      • Amsterdamse Waterleidingduinen
      • Nationaal Park Zuid-Kennemerland
      • Kennemerstrand
    • Noord-Kennemerland
      • Wijk aan Zee
      • Noordhollands Duinreservaat
      • Bergen
      • Schoorlse Duinen
    • Noordkop
      • Camperduin-Petten
      • Zwanenwater
      • Zijpe- en Hazepolder
      • Callantsoog
      • Noordduinen
      • Den Helder
    • Texel
      • Zuidpunt van Texel
      • Duinen bij Den Hoorn
      • Duinen bij De Koog
      • Ten noorden van De Koog
    • Vlieland
    • Terschelling
    • Ameland
    • Schiermonnikoog
    • Rottumerplaat / Rottumeroog
  • Landschapselementen
    • Eendenkooien
    • Landgoederen
    • Wegen en paden
    • Kanalen
    • Stuifdijken
    • Agrarisch
    • Militair
    • Heemtuinen
    • Recreatief
  • Portretten
  • Onderzoek
  • Hotspots
  • Natuurmedia
rss

Artikel

29
JUL
2015

Afname van kruiden en vlinders door toename van damherten in de AWD

Joop Mourik
ActueelAmsterdamse Waterleidingduinen
Tags : begrazing, dagvlinders, damherten, flora, nieuws, onderzoek, Voorbeeldduinflora
Posted By : Nico van der Wel
Comments : 2

[overgenomen uit De Levende Natuur, juli 2015]

“Al jarenlang verbazen natuurliefhebbers zich in de Amsterdamse Waterleidingduinen over de bloemarmoede, eerst vooral van Slangenkruid en Gewone ossentong (Anchusa officinalis) in wegbermen, later ook van andere opvallende, gewoonlijk massaal bloeiende kruiden zoals Koninginnenkruid aan waterkanten.” Zo luidt een sleutelzin in een artikel in De Levende Natuur van deze zomer (juli 2015). De oorzaak: het damhert. Joop Mourik trekt op basis van 50 jaar vegetatiegegevens uit de AWD de conclusie dat de grote hoeveelheid damherten van de laatste jaren slecht uitpakken voor het duinlandschap, en dan met name voor grotere bloeiende planten en vlinders. We geven de hoofdlijn van het artikel weer in een aantal citaten (literatuurverwijzingen verwijderd). U kunt ook het hele artikel (pdf) lezen.

Het artikel gaat over voedsel voor rupsen en vlinders, met de nadruk op de specifieke relatie van de rupsen van vossen en grote brandnetel en de rupsen van oranjetipje en look-zonder-look. De relatie tot nectarplanten is veel minder specifiek en dus ook lastiger te relateren aan de achter- of vooruitgang van dagvlindersoorten.

Historisch overzicht

“Na de introductie van het Damhert in de jaren zeventig van de vorige eeuw, was het Damhert lange tijd in laag aantal in de AWD aanwezig. Vanaf de jaren negentig versnelde de groei exponentieel, van minder dan 10 dieren in 1990 tot ongeveer 150 dieren in 2000, 2200 in 2014 en ten minste 3000 in de voorjaarstelling 2015.

Damherten bij Vogelenzang. Foto Chris van Daalen

Damherten bij Vogelenzang. Foto Chris van Daalen

Met deze snelle aanwas nadert een gemiddelde dichtheid van 100 Damherten per 100 ha. In werkelijkheid zal het aantal dieren per biotoop en per seizoen variëren, omdat het Damhert flexibel is in het gebruik van bos- en struweelrijk landschap met graslanden en moerassen. In de AWD liepen de aantallen in 2014 uiteen van 25 dieren per 100 ha in het open landschap van de zeeduinen en het zuidwesten tot 200 dieren per 100 ha in de bos- en struweelrijke binnen- en middenduinen. Waarschijnlijk als gevolg van concurrentie is het Ree (Capreolus capreolus) tussen 2000 en 2015 in aantal afgenomen van circa 200 dieren tot sporadische waarnemingen.”
Een omheining om overlast (landbouw, tuinen, verkeer) tegen te gaan leidde sinds 2012 tot een hogere begrazingsdruk in het duin. De selectieve begrazing door vee en schapen, o.a. om Amerikaanse vogelkers tegen te gaan, is omlaag gebracht.
Een nauwgezette analyse van waarnemingsgegevens van hogere planten en vlinders maakt duidelijk dat de achteruitgang recent is, en dat het damhert de boosdoener is.

  • vergelijking van plantensoorten waarvan bekend is dat het damhert ze laat staan (vanwege geur, stekeligheid enz.) met soorten waarvoor dat niet geldt, leert dat de laatste groep achteruit gaat, met name soorten met grote bladen en/of lange stengels (zowel algemene als zeldzame soorten)
  • vergelijking van de Amsterdamse Waterleidingduinen met de rest van de duinen in Zuid-Kennemerland (waar damherten ontbreken) leert dat vergelijkbare trends geen sprake is. De opvallende achteruitgang van hoge bloeiende planten en dagvlinders vindt alleen plaats in de AWD.

De bevindingen samengevat

Damhert kort begraasd binnenbos, eind april 2015. Foto Mark van Til

Damhert kort begraasd binnenbos, eind april 2015. Foto Mark van Til

“Op hoofdlijnen zijn natuurlijke processen, landschap, flora en fauna in de duinen van heel Zuid-Kennemerland vergelijkbaar. Nieuw is de opkomst van het Damhert als grote grazer, het eerst in de bos- en struweelrijke zones die een volgende fase in de landschapsontwikkeling inluiden. Onder meer door beheer en door barrières zoals rasters en wegen, verschilt de dichtheid per deelgebied echter sterk. In de AWD is niet alleen de dichtheid van Damherten zeer hoog, maar is de druk van begrazing nog extra opgevoerd na de afsluiting in 2012. Vooral in de winter en het voorjaar, wanneer het voedselaanbod schaars is, wordt bijna elke groene spriet of opkomend blad direct geconsumeerd. Het gevolg is een drastische afname van planten in bloei, in aantal en onder de lokaal zeer hoge graasdruk ook in areaal. De afname treedt vooral op onder hoge bloemplanten van bossen, struwelen en zomen in de overgang naar graslanden en waterkanten, het voorkeursbiotoop van het Damhert. Simultaan met de achteruitgang van functionele waardplanten gaan bosrand bewonende dagvlinders Oranjetipje, Landkaartje, Dagpauwoog en Gehakkelde aurelia in de AWD in aantal achteruit, terwijl deze vlindersoorten in aangrenzende gebieden vooruitgaan. De geconstateerde veranderingen vertonen een treffende gelijkenis met het verlies van natuurwaarden als gerapporteerd uit experimenten met Damherten in hoge dichtheid in bos- en struweelrijke natuurgebieden in Engeland. De selectieve begrazing van jonge, voedzame plantendelen vereenvoudigt de verticale vegetatiestructuur en de soortensamenstelling. Dit leidt al snel tot achteruitgang, niet alleen van planten met hoge kruiden en struiken voorop, maar ook van insecten zoals vlinders, muizen en zangvogels.
De (..) besproken plantensoorten zijn lang niet allemaal zeldzaam in Nederland of typisch voor het duin. De meeste zijn wijd verspreid in de AWD, talrijk en constant (..). Vele zijn daardoor basisvoedsel voor diersoorten op elk niveau. In de AWD zijn alleen al meer dan 1300 soorten insecten, waaronder meer dan 850 soorten dag- en nachtvlinders en meer dan 100 soorten wilde bijen, direct afhankelijk van een rijk gesorteerde en vitale, d.w.z. bloem- en vruchtdragende flora. Het is opmerkelijk dat juist de bloemplanten, die de afgelopen vijftig jaar een wijde en min of meer stabiele verspreiding in de AWD hadden, de laatste jaren terrein verloren

Geschilde essenstammen, winter 2013. Foto Chris van Daalen

Geschilde essenstammen, winter 2013. Foto Chris van Daalen

hebben. Dit kan opgevat worden als een teken van ingrijpende veranderingen in de flora op grote schaal. Het van de algemene soorten uitgaande signaal geldt waarschijnlijk ook voor hoge bloemplanten met een klein of versnipperd areaal zoals typische soorten van de Habitatrichtlijn.”

Conclusie

“Onder voortgaande intensieve begrazing door Damherten zijn de vooruitzichten dat flora en fauna op de langere duur verder zullen  verarmen en dat herstel langdurig zal uitblijven. Door competitie en voedselgebrek in de bos- en struweelzone zal het Damhert bovendien meer en meer uitwijken naar de open, kalkrijke Grijze duinen met duinberkenbosjes en ligusterstruwelen, waarvoor Nederland een belangrijke verantwoordelijkheid draagt voor natuurbescherming. Aan een snelle en forse reductie van de begrazing en dus de dichtheid is niet te ontkomen, ook voor het welzijn van de Damherten zelf.”

Zie hier een pdf van het hele artikel van Joop Mourik uit De Levende Natuur

 

Gerelateerde artikelen:

  1. Verspreiding en recente uitbreiding van hondskruid in de Hollandse duinen
  2. Atlas van de Noord-Hollandse Flora (recensie)
  3. Parels van het duin: (1) Duinparelmoervlinder (2) Keizersmantel
About the Author

Social Share

    2 Comments

    1. K. Piël 5 december, 2015 at 12:50 Reply

      Onheil over de Waterleidingduinen is te voorspellen. Volgens het recente nieuwe Faunabeheerplan neemt men ruim de tijd om de stand naar een lager peil te brengen(dat overigens nog veel te hoog is: 600 damherten).

      In een verschrikkelijk traag tempo, liefst over vijf jaren uitgespreid, zal de zeer hoge stand, van heden 4000 dieren teruggebracht worden.
      Dit betekent dat het huidige kleine restant aan bloemen zonder meer in zijn geheel zal verdwijnen. Inclusief vele bijzondere insectensoorten. Deze desastreuse gang van zaken is dus bewust gepland, aangezien men de gevolgen die ik hierboven schets ook zelf kan bedenken. Natuurmonumenten zit het faunabeheerplan voor.

      De overbegrazing is de primaire verantwoordelijkheid van de onverschillige politiek van de stadjer. Niet één politieke partij heeft in Amsterdam iets op met het natuurbehoud of het -beheer.

      Wat me nu echter hogelijk verbaast, niet één natuurbehoudsorganisatie houdt een campagne om de resterende biodiversiteitwaarden veilig te stellen. Tegen de vraatzucht van een hertenkamp. De duinnatuur van de Amsterdamse Waterleidingduinen wordt door het passieve gedrag van onze natuurbeschermers op de afvalhoop gegooid.
      De dierenbeschermers uiten zich tenminste zeer actief, plannen plenty protestdemonstraties. En de natuurbeschermer? Bestaat ie nog?

    2. M. van Heugten 25 januari, 2016 at 19:02 Reply

      Indien er functionerende ecologische verbindingszones zijn binnen een functionerende hoofdstructuur (van de 162 Natura-gebieden beheerplannen waren er bijvoorbeeld nog maar 6 af in augustus vorig jaar; over een wezenlijk (Europees) wildweb wordt nog amper nagedacht), waardoor de damherten in dit geval kunnen verplaatsen (vrije looproutes, contact met andere predatoren dan de mens) en de flora en fauna zich kan herstellen, en groeien, ontstaan deze problemen niet zo gauw. mvg,

    Leave a Reply Reactie annuleren

    *
    *

    Digitale documentatie duinen Voorne

    Overzichtskaart hotspots: wandelingen met bijzondere planten

    hotspots duinen wandeling Bezoek hotspots bloeiende duinen

    Boeken

    Duinen en mensen Voorne

    Aan rijkdom is op Voorne geen gebrek.
    42,50

    Bestel

    Bloeiende duinen

    'Een ‘must-have’ voor planten- en duinliefhebbers.’ (Bionieuws)
    van 29,50 naar 19,50

    Bestel

    Het vroon ontrafeld

    40 jaar waterwinning en natuurherstel in de Middel-en Oostduinen op Goeree

    Bestel

    Duinen en mensen Noordkop & Zwanenwater

    De slankste kuststrook van ons land. Waar duin en dijk vervloeien. Slechts 17,50.

    Bestel

    Duinen en mensen Texel

    De Texelse duinen en kwelders zijn van een betoverende schoonheid. Slechts 9,50

    Bestel

    Niet zonder elkaar

    Beste natuurboek van 2015 en zeer actueel
    nu 9,50 ook als pdf

    Bestel

    Het achterboek: online achtergronden bij Bloeiende duinen

    Aanmelden nieuwsbrief



    Doorzoek alle artikelen

    • https://t.co/GM1sBmaJ1J 15 days ago
    • Duinen en Mensen Voorne De boekpresentatie is op 8 april vanaf 14.30 uur in Cultureel Centrum De Man, Burgemeester… https://t.co/sxtGd4x3m8 15 days ago
    • De hoogste tijd om een nieuwe kustlijn te bouwen https://t.co/SMbSKy4Jx0 via @nrc De droom van baggeraars of definitieve breuk met natuur? over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/z8LOuHxS6x over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/MKj2wPyoUe over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KnLt93 over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KntRKt over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/NHMol9ZqCv over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/GJfzDwligz over a year ago
    • Hotspot Hoek van Holland: nieuwe vallei en groene strand https://t.co/665qaA6IE7 https://t.co/7i5BcbHm7I over a year ago
    • Het verborgen duin https://t.co/N1tYABTHO7 https://t.co/ixXaeJCBIS over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/OIhH95kvbP over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/G8iQPhjqv3 over a year ago
    • Veldonderzoek naar effecten opspuiten zand https://t.co/bLkwZkPmuI over a year ago
    • Hotspot Vuurbaakduin: 10 soorten in beeld https://t.co/itaSWqGOtM over a year ago
    • Nieuwe Hondsbossche duinen…hoe gaat het met de natuur? https://t.co/nljpWc1rWl https://t.co/5nEG3Jxlgo over a year ago
    • Nieuwe Hondsbossche duinen…hoe gaat het met de natuur? https://t.co/nljpWc1rWl https://t.co/GabP5KkEMJ over a year ago
    • Hotspot Nieuwe Hondsbossche duinen en de oude dijk, 10 soorten in beeld https://t.co/iwibrYD3BW https://t.co/uxlVMSBgMf over a year ago
    • Hotspot Nieuwe Hondsbossche duinen en de oude dijk, 10 soorten in beeld https://t.co/iwibrYD3BW https://t.co/tvLtuZtPWD over a year ago
    • Hotspot Vlaggenduin: 10 soorten in beeld https://t.co/jcIxEiKjjI https://t.co/9PatwTug0r over a year ago

    Auteurs

    Auteurs die een verhaal + beeld over een duinthema of over een gebied breed willen verspreiden kunnen contact met de redactie opnemen. Het kan gaan om nieuwe verhalen, maar ook om bestaande artikelen in de vorm van een pdf. De redactie zoekt ook correspondenten: contactpersonen in een bedrijf / instelling of vereniging. Een correspondent kan de redactie van duinenenmensen.nl in contact brengen met een of meer auteurs, of bestaande artikelen aanleveren. Informatie voor auteurs Auteurs van boeken Duinen en mensen en hun bijdrages op deze site

    Duinen en mensen boeken

    Duinen en mensen is een serie boeken over de Nederlandse kust. Cultuur en natuur van het kustlandschap worden gelijkwaardig en veelzijdig beschreven. Met honderden nieuwe kaarten en de laatste stand van wetenschap. Kennemerland (2009), Noordkop en Zwanenwater (2011) en Texel (2013). Bestel
    Deze site is een initiatief van Uitgeverij Natuurmedia, en tot stand gekomen met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds


    KVK nr.: 37075141 - BTW nr.: NL074839743B01 - Adres: Nieuwendijk 2, 3252 LK Goedereede - Tel: 06 51 79 29 79
    Redactie: Rolf Roos, Nico van der Wel,
    Machiel van Wijngaarden, Danny Zuurbier


    Wilt u deze site steunen? Klik hier.

    Ontwerp en ontwikkeling: toomanywords.nl