over de site | contact | info auteurs | toegang auteurs
  • Home
  • Nieuws
  • Thema’s
    • Ontstaan van de kust
      • Duinen als zeewering
      • Klimaat en duinen
    • Archeologie
    • Zeedorpen
    • Jacht
    • Duinlandbouw
    • Cartografie
    • Veldnamen
    • Militaire kustverdediging
    • Waterwinning
    • Natuur en landschap
      • Flora en vegetatie
      • Fauna
      • Bos
      • Natuurbeheer
    • Strand
    • Recreatie
    • Beeldende kunst
  • Gebieden
    • Zeeland
    • Zuid-Hollandse eilanden
    • Zuid-Hollandse vasteland
    • Zuid-Kennemerland
      • Amsterdamse Waterleidingduinen
      • Nationaal Park Zuid-Kennemerland
      • Kennemerstrand
    • Noord-Kennemerland
      • Wijk aan Zee
      • Noordhollands Duinreservaat
      • Bergen
      • Schoorlse Duinen
    • Noordkop
      • Camperduin-Petten
      • Zwanenwater
      • Zijpe- en Hazepolder
      • Callantsoog
      • Noordduinen
      • Den Helder
    • Texel
      • Zuidpunt van Texel
      • Duinen bij Den Hoorn
      • Duinen bij De Koog
      • Ten noorden van De Koog
    • Vlieland
    • Terschelling
    • Ameland
    • Schiermonnikoog
    • Rottumerplaat / Rottumeroog
  • Landschapselementen
    • Eendenkooien
    • Landgoederen
    • Wegen en paden
    • Kanalen
    • Stuifdijken
    • Agrarisch
    • Militair
    • Heemtuinen
    • Recreatief
  • Portretten
  • Onderzoek
  • Hotspots
  • Natuurmedia
rss

Artikel

25
MEI
2015

Duinbeeld. Jacob van Ruisdael: Duinlandschap met konijnenjacht (ca 1650)

Boudewijn Bakker & Rolf Roos
Beeldende kunst
Tags : duinbeeld, Kennemerland, media, Ruisdael, schilderij
Posted By : Boudewijn Bakker
Comments : 6
Jacob Isaakz Ruisdael Duinlandschap met konijnenjacht

Jacob Isaakz van Ruisdael Duinlandschap met konijnenjacht

Duinlandschap met konijnenjacht

Jacob van Ruisdael

ca 1650

olieverf op paneel

33,5 x 38 cm

Frans Hals Museum, Haarlem, inv.nr. OS-I-299

Kunsthistorie

Toen Ruisdael dit meesterwerkje schilderde was hij vermoedelijk niet ouder dan twintig jaar. Hij woonde in Haarlem en maakte al zeker drie jaar studietochten door de Kennemerduinen om zich op kleine panelen te oefenen in de overtuigende weergave van allerlei soorten bomen en planten, landschapstypen, luchten, lichtval en soorten weer. Dit werk is als het ware de samenvatting van die vroege natuurstudies.

Vanaf het gezichtspunt van de schilder, een hoog duin, zien we een uitgestrekte vlakte die in weilanden wordt verdeeld door windsingels. Vlak achter de voorste duinzoom duiken uit het het geboomte een paar daken op van woonhuizen, een hooiberg en een standerdmolen. Rechts wordt de vlakte afgesloten door bijna witte zandduinen die het vlakke gebied lijken binnen te dringen, en daarachter zien we nog net een torenspitsje oprijzen tussen de duinen en de zee. Links achter worden de landerijen afgesloten door een uitgestrekt water.
Ruisdael heeft de ruiter in zijn rode jas, de jager, de jachthond en het vluchtende konijn zo gering van formaat gemaakt ten opzichte van de duinrand waarop ze zich bewegen dat het gezicht nog veel wijder lijkt dan het in feite is. Dit is niet uitzonderlijk, het is een kunstgreep die veel schilders destijds toepasten. Niettemin is dit landschap op zichzelf volstrekt voorstelbaar in de smalle strook tussen het Wijkermeer en de zee. Het kerktorentje zou dan ook best dat van Wijk aan Zee kunnen zijn, de huizen aan de duinzoom een bescheiden nederzetting met een eigen korenmolen.

Tijd en seizoen

We staan hier op een licht bewolkte, zomerse dag.

Locatie

De exacte locatie is  niet  duidelijk. Er zijn zeer weinig plekken aan de duinrand met een landinwaarts gelegen duin (het gezichtspunt van de schilder en de plek van de jager) dat zicht geeft op een zuidwaarts lopende duinenrij. Dit zou bij Bergen N.H. kunnen. Een compositie in omgeving Haarlem ligt primair voor de hand. Een mogelijkheid is dat de voorgrond het zeer natte landbouwgebied van het (in die tijd reeds ontgonnen) Heemskerkerduin is, met aan zee de toren van de St.Odolphuskerk te Wijk aan Zee met een spits ( en niet met een laag dakje, zoals heden). In de reacties onder dit artikel komen meer en soms goed beargumenteerde opties naar voren maar leiden tot de conclusie dat hier sprake van een een eigen landschappelijke compositie van op zich reëel bestaande landschappelijke elementen.

Van Jacob van Ruisdael is ook een meer realistische (met correcte topografie) tekening bekend met gezicht op Wijk aan Zee en de kerk als gedeeltelijke ruïne, de realiteit van die dagen.We tonen hier een uitsnede van dit werk dat dateert tussen 1660 en 1670. Dit werk wordt ook op deze site besproken.

Wijk aan Zee (detail) door Jacob van Ruisdael 1660-1670 Fondation Custodia /Collection Frits Lugt, Parijs Penseel in grijs zwart krijt

Detail van J. van Ruisdael 1660-1670 Fondation Custodia /Collection Frits Lugt, Parijs Wijk aan Zee Penseel in grijs zwart krijt

De (beschadigde) spits is ook fraai te zien om het oudst bekende schilderij van Wijk aan Zee vanaf de zeezijde van Cornelis Beelt, ca 1670. Zie het artikel over dit schilderij.
Pieter Biesboer (2002) geeft geen zicht op de locatie en verwijst naar andere schilderijen met vergelijkbare compositie.

Natuur en landschap

Konijnen zijn niet zichtbaar maar waren door uitzetten en kweken (en bejagen van alle roofdieren incl. honden en katten) in die tijd zeer algemeen. Twee donkere holen waar een jachthond gretig op af lijkt te lopen lijken ongebruikt want missen de fraaie zandwaaiers die konijnen bij actieve holen aan de voet van een hol afzetten. Helmgras (maar weinig uitbundig) is op de voorgrond te zien en de bruintinten met een rode gloed zouden heel goed op de natuurlijke realiteit met wilde duinrozen kunnen wijzen, zeer veel aanwezig in de Kennemerduinen. Een najaarstint. De bomen aan duinvoet laten zich niet goed op naam brengen. In de hagen tussen landbouwpercelen stonden vaak elzen, maar tint en kleur in het schilderij wijzen meer naar grauwe wilg (aan de voet van het stuifduin), eik en abeel.

Landschapgebruik. In het duin was jacht een algemeen voorkomend fenomeen. Bron van vertier en inkomen (voor eigenaren, jachtopzichters, duinmeiers). Van lokale landbouw in het duin is hier geen spoor, wel een kleine dwalende wandelaar (in rood). Achter het duin ligt een coulisselandschap met landbouwpercelen. De vochtige voor veeteelt, de iets beter gedraineerde voor vollegrondstuinbouw (hier niet te zien). Vochtige velden werden ook gebruikt voor het bleken van linnen, zoals op ander werk vaak te zien is.

Processen in het landschap. Ver weg gelegen duinen zijn alle ‘blinkerts’: stuivende en ‘wandelende’ duinmassieven die fraai oplichten. Op dit schilderij zien we verstuivingen op een schaal en locatie die na de 19e eeuw voorbij is, namelijk stuivend duin tot aan (of soms voorbij) de binnenduinrand, zoals ook ter hoogte van het huidige Elswout destijds het geval was, het hoge duin achter het huidige Kraantje Lek in Overveen. De 17e eeuw was (ook) een periode met grote verstuivingen, van stuifduinen die landinwaarts rolden en daar met moeite tot staan werden gebracht.

Literatuur

Pieter Biesboer 2002 Duinlandschap met konijnenjacht (in ‘Jacob van Ruisdael De revolutie van het Hollandse landschap’ door Martina. Sitt&Pieter Biesboer m.m.v. Karten Muller (red.) 2002. Waanders Zwolle).

Links

Duinen en mensen Kennemerland, 2009 (het hoofdstuk waarin dit schilderij is opgenomen)

Frans Hals Museum

Gerelateerde artikelen:

  1. Duinbeeld. Jacob van Ruisdael: Wijk aan Zee (ca 1665) met twee gezichtspunten
  2. Duinbeeld. Claes Jansz Visscher: Hazenjacht (1612)
  3. Duinbeeld. Jan van Scorel en medewerkers: Kaart van noordelijk Noord-Holland (1552)
About the Author

Social Share

    6 Comments

    1. Rienk Slings 7 juni, 2015 at 20:32 Reply

      Ik denk dat Jacob mogelijk op de hoge duinen boven het Bergerbos stond (dan is het donkergekleurde gewas dus struikhei). Je kijkt naar het zuiden over (Oude Hof en) de Damlanderpolder. Uiterst links nog een restant van het Egmondermeer (precieze datum inpoldering na te kijken, maar precieze datum schilderij ook niet bekend). Rechts daarvan de bossen van ’t Woud? De witte duinen zijn dan Bergen zuid en de Wimmenummerduinen en de kerktoren is die van Egmond aan Zee. Duinen in het kalkgrensgebied stuiven makkelijker dan die in het Renodunaal dan wel Wadden. Bovendien kan dit ook komen door roofbouw van de Derpers.
      Argumenten tegen Holland op z’n Smalst:
      (1)Je ziet een hele diepe inkeping in het duingebied want je lijkt vanuit het duin naar het duin. Dat kan ik daar moeilijk plaatsen.
      (2) Het standpunt van de schilder is een hoog duin. Dat ken ik niet bij Beverwijk.
      (3) De Witte duinen zouden dan grotendeels ten N van Wijk aan Zee liggen. Maar de zeedorpeninvloed van WaZ strekte zich vnl naar het zuiden toe uit. Het noorden was streng bewaakt adellijk jachtgebied.
      (4) Je zou achter de kerktoren bij WaZ de hoge blinkerts (> 40 m) van het Vuurbaakduin en de Kluchte verwachten. Die ze je niet.

    2. Frits David Zeiler 9 juni, 2015 at 13:15 Reply

      Deze Ruisdael is een oude bekende van onze familie. Al een halve eeuw geleden heeft mijn vader geprobeerd om de plek te identificeren. We dachten aan Bergen, later aan Noordwijk, maar het is natuurlijk een gecombineerd landschap. Jacob en zijn oom Salomon zetten vaak elementen bijeen in een compositie, die een beeld moest oproepen maar topografisch letterlijk nergens op sloeg. Van Salomon hing twee jaar geleden een landschap in het Frans Halsmuseum, waarop de ruïne van de Abdij en de Ruïnekerk van Bergen waren gecombineerd in een schijnbaar bestaand landschap. Hierover heb ik in de Bergense Kroniek geschreven (2013 no 2).

    3. Nico van der Wel 12 juni, 2015 at 12:28 Reply

      Ik blijf toch bij Wijk aan Zee, of beter: de Breesaap. Als je de duinkaart van Gevers uit de jaren 1820 bekijkt, is het volgende voorstelbaar. Van Ruisdael stond op het binnenduin (oude duinen?) aan de zuidkant of zuidoostkant van de Breesaap, en keek in noordwestelijke richting over de Breesaap (de landbouwpercelen) richting Wijk aan Zee (het kerkje in de verte) met ook in beeld witte duinen. De hagen tussen de percelen liepen dan bij benadering in oostwest-richting, wat klopt met de topokaart uit 1906.

    4. Rienk Slings 12 juni, 2015 at 13:46 Reply

      Als je van zuid naar noord kijkt, zou de zee toch links moeten liggen? Hij ligt rechts. Maar als Frits-David gelijkt heeft, heeft het weinig zin deze zoektocht door te zetten.

    5. Pingback: Duinen en mensen » Duinbeeld (6) Jacob van Ruisdael: Wijk aan Zee

    6. Pingback: Duinen en mensen » Duinbeeld: het project en de kunstwerken

    Leave a Reply Reactie annuleren

    *
    *

    Digitale documentatie duinen Voorne

    Overzichtskaart hotspots: wandelingen met bijzondere planten

    hotspots duinen wandeling Bezoek hotspots bloeiende duinen

    Boeken

    Duinen en mensen Voorne

    Aan rijkdom is op Voorne geen gebrek.
    42,50

    Bestel

    Bloeiende duinen

    'Een ‘must-have’ voor planten- en duinliefhebbers.’ (Bionieuws)
    van 29,50 naar 19,50

    Bestel

    Het vroon ontrafeld

    40 jaar waterwinning en natuurherstel in de Middel-en Oostduinen op Goeree

    Bestel

    Duinen en mensen Noordkop & Zwanenwater

    De slankste kuststrook van ons land. Waar duin en dijk vervloeien. Slechts 17,50.

    Bestel

    Duinen en mensen Texel

    De Texelse duinen en kwelders zijn van een betoverende schoonheid. Slechts 9,50

    Bestel

    Niet zonder elkaar

    Beste natuurboek van 2015 en zeer actueel
    nu 9,50 ook als pdf

    Bestel

    Het achterboek: online achtergronden bij Bloeiende duinen

    Aanmelden nieuwsbrief



    Doorzoek alle artikelen

    • Voorne; persbericht nr. 7: Kustlandschap in één hand naar grote en kleine brokken: natuurgebied, bebouwing of landg… https://t.co/esyyLyFaE2 13 hours ago
    • Duinen en mensen Voorne; persbericht nr. 6: de Heveringen als oudste duinkern https://t.co/55PV2rSVW3 https://t.co/TMkMrqYtaC yesterday
    • Duinen en mensen Voorne; persbericht nr. 5: Waarom liggen er dijken aan de binnenduinrand tot in het duin?… https://t.co/My2h4jamE4 2 days ago
    • Duinen en mensen Voorne; persbericht nr. 4: rijke collectie dubbelbeelden toont veranderingen duinlandschap Voorne… https://t.co/ORcvQ1d5D5 3 days ago
    • Duinen en mensen Voorne; persbericht nr.3: het oeroude Berkenrijs bestaat nog steeds. https://t.co/P4HnewD7di https://t.co/rNOhlwn3ie 4 days ago
    • Duinen en mensen Voorne; persbericht nr. 2: nieuw onderzoek onthult unieke geologie van de kust van Voorne… https://t.co/kdcBkkrAL2 5 days ago
    • Voorne behoort met 135 soorten broedvogels tot de vogelrijkste gebieden van Nederland, veel rijker dan de vasteland… https://t.co/yKa3KEpqO2 6 days ago
    • https://t.co/GM1sBmaJ1J 22 days ago
    • Duinen en Mensen Voorne De boekpresentatie is op 8 april vanaf 14.30 uur in Cultureel Centrum De Man, Burgemeester… https://t.co/sxtGd4x3m8 22 days ago
    • De hoogste tijd om een nieuwe kustlijn te bouwen https://t.co/SMbSKy4Jx0 via @nrc De droom van baggeraars of definitieve breuk met natuur? over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/z8LOuHxS6x over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/MKj2wPyoUe over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KnLt93 over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KntRKt over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/NHMol9ZqCv over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/GJfzDwligz over a year ago
    • Hotspot Hoek van Holland: nieuwe vallei en groene strand https://t.co/665qaA6IE7 https://t.co/7i5BcbHm7I over a year ago
    • Het verborgen duin https://t.co/N1tYABTHO7 https://t.co/ixXaeJCBIS over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/OIhH95kvbP over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/G8iQPhjqv3 over a year ago

    Auteurs

    Auteurs die een verhaal + beeld over een duinthema of over een gebied breed willen verspreiden kunnen contact met de redactie opnemen. Het kan gaan om nieuwe verhalen, maar ook om bestaande artikelen in de vorm van een pdf. De redactie zoekt ook correspondenten: contactpersonen in een bedrijf / instelling of vereniging. Een correspondent kan de redactie van duinenenmensen.nl in contact brengen met een of meer auteurs, of bestaande artikelen aanleveren. Informatie voor auteurs Auteurs van boeken Duinen en mensen en hun bijdrages op deze site

    Duinen en mensen boeken

    Duinen en mensen is een serie boeken over de Nederlandse kust. Cultuur en natuur van het kustlandschap worden gelijkwaardig en veelzijdig beschreven. Met honderden nieuwe kaarten en de laatste stand van wetenschap. Kennemerland (2009), Noordkop en Zwanenwater (2011) en Texel (2013). Bestel
    Deze site is een initiatief van Uitgeverij Natuurmedia, en tot stand gekomen met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds


    KVK nr.: 37075141 - BTW nr.: NL074839743B01 - Adres: Nieuwendijk 2, 3252 LK Goedereede - Tel: 06 51 79 29 79
    Redactie: Rolf Roos, Nico van der Wel,
    Machiel van Wijngaarden, Danny Zuurbier


    Wilt u deze site steunen? Klik hier.

    Ontwerp en ontwikkeling: toomanywords.nl