over de site | contact | info auteurs | toegang auteurs
  • Home
  • Nieuws
  • Thema’s
    • Ontstaan van de kust
      • Duinen als zeewering
      • Klimaat en duinen
    • Archeologie
    • Zeedorpen
    • Jacht
    • Duinlandbouw
    • Cartografie
    • Veldnamen
    • Militaire kustverdediging
    • Waterwinning
    • Natuur en landschap
      • Flora en vegetatie
      • Fauna
      • Bos
      • Natuurbeheer
    • Strand
    • Recreatie
    • Beeldende kunst
  • Gebieden
    • Zeeland
    • Zuid-Hollandse eilanden
    • Zuid-Hollandse vasteland
    • Zuid-Kennemerland
      • Amsterdamse Waterleidingduinen
      • Nationaal Park Zuid-Kennemerland
      • Kennemerstrand
    • Noord-Kennemerland
      • Wijk aan Zee
      • Noordhollands Duinreservaat
      • Bergen
      • Schoorlse Duinen
    • Noordkop
      • Camperduin-Petten
      • Zwanenwater
      • Zijpe- en Hazepolder
      • Callantsoog
      • Noordduinen
      • Den Helder
    • Texel
      • Zuidpunt van Texel
      • Duinen bij Den Hoorn
      • Duinen bij De Koog
      • Ten noorden van De Koog
    • Vlieland
    • Terschelling
    • Ameland
    • Schiermonnikoog
    • Rottumerplaat / Rottumeroog
  • Landschapselementen
    • Eendenkooien
    • Landgoederen
    • Wegen en paden
    • Kanalen
    • Stuifdijken
    • Agrarisch
    • Militair
    • Heemtuinen
    • Recreatief
  • Portretten
  • Onderzoek
  • Hotspots
  • Natuurmedia
rss

Artikel

25
MEI
2015

Duinbeeld. Jacob van Ruisdael: Wijk aan Zee (ca 1665) met twee gezichtspunten

Boudewijn Bakker & Rolf Roos
Beeldende kunst
Tags : duinbeeld, Kennemerland, media, Paasduin, Ruisdael, schilderij, zeedorp, zeedorpenlandschap
Posted By : Boudewijn Bakker
Comments : 4
Wijk aan Zee door J. van Ruisdael 1660-1670 Fondation Custodia, Collection Frits Lugt, Parijs; Penseel in grijs zwart krijt

Duingezicht bij Wijk aan Zee door Jacob van Ruisdael 1660-1670 Fondation Custodia, Collection Frits Lugt, Parijs Zwart krijt, penseel in grijs

Duingezicht bij Wijk aan Zee (1)

Jacob van Ruisdael

1660-1670

Zwart krijt, penseel in grijs

20,1 x 31,8 cm

Parijs, Fondation Custodia, Collection Frits Lugt, inv.nr. 1971-T-4

Duingezicht bij Wijk aan Zee (2) door Jacob van Ruisdael 1660-1670 Hamburger Kunsthalle Zwart krijt, penseel in grijs

Duingezicht bij Wijk aan Zee (2)

Jacob van Ruisdael

1660-1670

Zwart krijt, penseel in grijs

1660 – 1670

20,0 x 31,8 cm

Hamburger Kunsthalle,  inv.-nr. 1917-106

(stond oorspronkelijk (en foutief) bekend als ‘Gezicht op Scheveningen’, zie achterzijde)

De kunstwerken

Na zijn verhuizing van Haarlem naar Amsterdam in 1655 bleef Ruisdael de kuststrook bezoeken om er te tekenen en ideeën te verzamelen voor zijn schilderijen. Op het eerste schetsboekblad (in Parijs) heeft hij met een scherp gepunt zwart krijtje en een fijn penseel in uiterst subtiele nuances het ogenschijnlijk saaie en kale duinlandschap bij Wijk aan Zee weergegeven. Anders dan we bij Ruisdael gewend zijn is de lucht geheel vlak en leeg, een zwak zonlicht accentueert de welvingen van het zand. De huizen van het dorp zijn nauwelijks te onderscheiden in de wat nevelige sfeer van het moment, alleen de kerktoren en de vuurbaak doorbreken de duinrand. Rechts verschijnen nog net een stukje zee en de horizon.

Een tweede tekening (in Hamburg) uit hetzelfde schetsboek toont hetzelfde uitzicht, maar de atmosfeer lijkt helderder en de bebouwing meer gedetailleerd. Ook is rechts wat meer van het strand te zien, met een paar op het land getrokken bomschuiten. Op  beide tekeningen is het duin geheel onbewerkt en slechts gedeeltelijk begroeid.

Opvallend is het ingestorte koor van de 15e eeuwse kerk. Sinds de tachtigjarige oorlog is het beschadigd en in verval geraakt. Waar het beschadigde koor stond is nu een pleintje. De toren heeft geen spits maar een soort houten mast. Tegenwoordig is de toren voorzien van bijna plat dakje.

Het seizoen is onbepaald. Het is nevelig weer, mogelijk door zeemist. De lucht is egaal, er schijnt een zwak en laag zonlicht vanuit het zuiden of zuidoosten.

Locatie(s)

Tekening (1) is mogelijk gemaakt vrij westelijk in de (toentertijd nog aanmerkelijk bredere) Dorpsduinen vanaf een plek die we nu Doolhof noemen. Zie kaart onderaan. Tekening 2 is iets westelijker gemaakt, mogelijk vanaf een hoog duin ter hoogte van het huidige Heliomare ligt, de Kijkberg.

De Middeleeuwse kerktoren van Wijk aan Zee staat er nog steeds. De vuurbaak of vuurboet stond destijds niet op wat tegenwoordig het Vuurbaakduin heet (dit ligt ten zuidwesten van de kerk). Zie ook het schilderij van Cornelis Beelt  (zie hieronder) dat hetzelfde landschap met dezelfde topografische details in hetzelfde decennium toont, maar dan vanaf het strand en volop bedrijvigheid. Het vuurbaak staat bij Ruisdael op tekening 1 hoger dan op tekening 2, die weer correspondeert met het werk van Cornelis Beelt.

Meer naar het oosten (links) zien we op tekening 1 het nu nog terug te vinden duin van het Paasduin (net ten zuidwesten van het dorp) en de duinen achter de Julianaweg (Gaasterbos). Op zee zien we een zeilboot,  een bomschuit. Op tekening 2 meer details van de schepen, want er wordt ons net een blik gegund op het strand. De schepen van Wijk aan Zee lagen aan de noordzijde, op een plek waar een Rel in zee uitstroomde en er meer beschutting was van het duin waar een opening in was.

De tekeningen zijn waarschijnlijk topografisch correct en er plekke getekend, anders dan bijvoorbeeld het schilderij  Landschap met konijnenjacht van dezelfde schilder, dat een compositie is.

Natuur en landschap

Vlakbij de bewoning is het duin het witste en meer nabij het standpunt van de schilder toe wordt de begroeiing geleidelijk aan meer gesloten. Een dergelijke geleidelijke overgang, een gradiënt, past in de theorie van het duingebruik rond zeedorpen. Het plaatje lijkt volgens duinkenner Rienk Slings op een van de meer zachtzinnige, “pastorale fasen” in het gebruik (dit i.t.t. “roofbouwfasen”) van het zeedorp.

Details in de natuur zijn nauwelijks aangegeven. Wat onduidelijke sprieten gras staan rechtsonder. Bomen ontbreken in de dalen en ook van struiken als kruipwilg en duindoorn geen spoor. De vormen van het duin zijn kenmerkend voor een zeer intensief gebruikt zeedorpenlandschap, compleet met chaotische patronen van windkuilen.

Cornelis Beelt ca 1665, Gezicht op Wijk aan Zee. Particuliere Collectie

De gele pijl geeft locatie huidige Vuurbaakduin aan.

Landschapgebruik door bijv. beweiding met vee, zien we evenmin. Het is qua activiteiten een ‘leeg landschap’, wat een mooi verstild beeld oplevert maar haaks staat op het vaak intensieve gebruik van het duin, zoals dat wel spreekt uit het werk van tijd Cornelis Beelt en het werk van C.J. Visscher van Egmond dat juist een veelheid aan landschapsgebruik laat zien.

Heel interessant is dat de tekeningen van Ruisdael een veel lager Paasduin (links achter de kerk)  en ook een lager Vuurbaakduin (zie gele pijl) toont dan dat we vandaag kennen. De theorie dat aan de loefzijde van bewoonde plekken  langs de duinrand en zeedorpen de duinen ‘onnatuurlijk’ hoog worden lijkt hier te worden bevestigd (door steeds weer vastleggen van instuivend zand groeide deze op hun plaats gefixeerde duinen verder omhoog). Het huidige Vuurbaakduin en ook het Paasduin stijgt tegenwoordig bijna boven de kerktoren uit, maar in de 17e eeuw nog niet.

 

Uitzicht op Wijk aan Zee van Jacob van Ruijsdael anno nu, ca 350 jaar later

Uitzicht op Wijk aan Zee van Jacob van Ruijsdael bij tekening 1 , ca 350 jaar later, 2016; foto Rolf Roos

360 graden panorama Wijk aan Zee vanaf huidige Paasduin, foto Robert Poutsma, herfst 2015

 

Blauw: tekening 1; geel tekening 2.

 

Literatuur:

Seymour Slive, Jacob van Ruisdael. A Complete Catalogue of His Paintings, Drawings and Etchings, New Haven / Londen 2001, pp. 572-573, cat. nrs. D 106 en D 73 (vgl. cat. nr. D 73)

Roel van Gulik, ‘De vuurtoren van Wijk aan Zee’, in Westerheem 61-6 (2012)

(Met dank aan Rienk Slings, Fondation Custodia, Hamburger Kunsthalle)

[mappress mapid=”134″]

 

Gerelateerde artikelen:

  1. Duinbeeld. Claes Jansz Visscher, Gezicht op Egmond aan Zee (1615)
  2. Duinbeeld. Jacob van Ruisdael: Duinlandschap met konijnenjacht (ca 1650)
  3. Duinbeeld. Jan van Goyen: Duinlandschap met gezicht op Scheveningen (1649)
About the Author

Social Share

    4 Comments

    1. Pingback: Duinen en mensen » Duinbeeld (1) Jacob van Ruisdael: Duinlandschap met konijnenjacht

    2. Pingback: Duinen en mensen » Het zeedorpenlandschap: herkenning, waardering, beheer in vogelvlucht

    3. Rienk Slings 5 februari, 2018 at 21:50 Reply

      Rolf,

      tekening 1 is gemaakt in de Doolhof, dat jij abusievelijk Kneuenduin noemde.
      tekening 2 is gemaakt in de Rellen, vermoedelijk op de Kijkberg.

    4. Rienk Slings 5 februari, 2018 at 21:53 Reply

      TEKENING 2 ZIJN ZEKER BOMSCHUITEN

    Leave a Reply Reactie annuleren

    *
    *

    Overzichtskaart hotspots: wandelingen met bijzondere planten

    hotspots duinen wandeling Bezoek hotspots bloeiende duinen

    Boeken

    Duinen en mensen Voorne

    Aan rijkdom is op Voorne geen gebrek. Nieuw boek komt er aan!
    42,50 voorintekening 24,95

    Bestel

    Bloeiende duinen

    'Een ‘must-have’ voor planten- en duinliefhebbers.’ (Bionieuws)
    24,50

    Bestel

    Het vroon ontrafeld

    40 jaar waterwinning en natuurherstel in de Middel-en Oostduinen op Goeree

    Bestel

    Duinen en mensen Noordkop & Zwanenwater

    De slankste kuststrook van ons land. Waar duin en dijk vervloeien. Slechts 17,50.

    Bestel

    Duinen en mensen Texel

    De Texelse duinen en kwelders zijn van een betoverende schoonheid. Slechts 19,50

    Bestel

    Niet zonder elkaar

    Beste natuurboek van 2015 en zeer actueel
    24,50 ook als pdf

    Bestel

    Het achterboek: online achtergronden bij Bloeiende duinen

    Aanmelden nieuwsbrief



    Doorzoek alle artikelen

    • De hoogste tijd om een nieuwe kustlijn te bouwen https://t.co/SMbSKy4Jx0 via @nrc De droom van baggeraars of definitieve breuk met natuur? over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/z8LOuHxS6x over a year ago
    • Veelzijdig, veelkleurig en onrustig https://t.co/4H0zxs6X6c https://t.co/MKj2wPyoUe over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KnLt93 over a year ago
    • Hotspot Kennemerstrand: 10 soorten in beeld (concept) https://t.co/vjq1KntRKt over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/NHMol9ZqCv over a year ago
    • Kwade Hoek, Goeree: 15 soorten in beeld https://t.co/oBnhgJzfpA https://t.co/GJfzDwligz over a year ago
    • Hotspot Hoek van Holland: nieuwe vallei en groene strand https://t.co/665qaA6IE7 https://t.co/7i5BcbHm7I over a year ago
    • Het verborgen duin https://t.co/N1tYABTHO7 https://t.co/ixXaeJCBIS over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/OIhH95kvbP over a year ago
    • Hotspot Meijendel: 10 soorten in beeld https://t.co/6rgAidjCQu https://t.co/G8iQPhjqv3 over a year ago
    • Veldonderzoek naar effecten opspuiten zand https://t.co/bLkwZkPmuI over a year ago
    • Hotspot Vuurbaakduin: 10 soorten in beeld https://t.co/itaSWqGOtM over a year ago
    • Nieuwe Hondsbossche duinen…hoe gaat het met de natuur? https://t.co/nljpWc1rWl https://t.co/5nEG3Jxlgo over a year ago
    • Nieuwe Hondsbossche duinen…hoe gaat het met de natuur? https://t.co/nljpWc1rWl https://t.co/GabP5KkEMJ over a year ago
    • Hotspot Nieuwe Hondsbossche duinen en de oude dijk, 10 soorten in beeld https://t.co/iwibrYD3BW https://t.co/uxlVMSBgMf over a year ago
    • Hotspot Nieuwe Hondsbossche duinen en de oude dijk, 10 soorten in beeld https://t.co/iwibrYD3BW https://t.co/tvLtuZtPWD over a year ago
    • Hotspot Vlaggenduin: 10 soorten in beeld https://t.co/jcIxEiKjjI https://t.co/9PatwTug0r over a year ago
    • Hotspot Vlaggenduin: 10 soorten in beeld https://t.co/jcIxEiKjjI https://t.co/ziBpNBr6Ti over a year ago
    • Hotspot Coepelduynen: 10 soorten in beeld https://t.co/COzYeEpx67 https://t.co/qgCJUMKjwZ over a year ago

    Auteurs

    Auteurs die een verhaal + beeld over een duinthema of over een gebied breed willen verspreiden kunnen contact met de redactie opnemen. Het kan gaan om nieuwe verhalen, maar ook om bestaande artikelen in de vorm van een pdf. De redactie zoekt ook correspondenten: contactpersonen in een bedrijf / instelling of vereniging. Een correspondent kan de redactie van duinenenmensen.nl in contact brengen met een of meer auteurs, of bestaande artikelen aanleveren. Informatie voor auteurs Auteurs van boeken Duinen en mensen en hun bijdrages op deze site

    Duinen en mensen boeken

    Duinen en mensen is een serie boeken over de Nederlandse kust. Cultuur en natuur van het kustlandschap worden gelijkwaardig en veelzijdig beschreven. Met honderden nieuwe kaarten en de laatste stand van wetenschap. Kennemerland (2009), Noordkop en Zwanenwater (2011) en Texel (2013). Bestel
    Deze site is een initiatief van Uitgeverij Natuurmedia, en tot stand gekomen met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds


    KVK nr.: 37075141 - BTW nr.: NL074839743B01 - Adres: Nieuwendijk 2, 3252 LK Goedereede - Tel: 06 51 79 29 79
    Redactie: Rolf Roos, Nico van der Wel,
    Machiel van Wijngaarden, Danny Zuurbier


    Wilt u deze site steunen? Klik hier.

    Ontwerp en ontwikkeling: toomanywords.nl